Torthorwald

Suidheachadh
Dùthaich Alba
Ceàrn Dùn Phris is Gall-Ghaidhealaibh
Co-chomharran 55° 05′ 22″ Tuath
03° 30′ 53″ Iar
Feartan fiosaigeach
Àireamh fòn 01387
Duilleag oifigeil Duilleag a' Bhaile

‘S e baile beag dùthchasail shuas air leathad Chnuic Carthat[1] os cionn Dhùn Phrìs, air an àirde an iar-dheas na h-Alba a th’ ann an Torthorwald (Tirthorrald o shean).[2] Tha e suidhichte aig 80m os cionn ìre na mara,[3] ann an cridhe Dhùin Phris is Gall-Ghaidhealaibh (Siorrachd Dhùn Phrìs ro 1975), eadar an loch Mhabain agus Dùn Phrìs, ri taobh an Uillt Pierbanks.[4] Tha e 244km air falbh bho Obar Dheathain, 95km bho Ghlaschu, 19km bho Inbhir Anainn agus 98km bho Dhùn Èideann, prìomh-bhaile na dùthcha. [5] 'S e Beurla agus Beurla Ghallda th' ann an dà chànan aig a’ mhòr-chuid dhe na daoine ann an Torthorwald. Tha Eaconomaidh a' bhaile gu math crochte air àiteachas agus dreuchdan ann an Dùn Phrìs. A bharrachd air sin, tha taigh-òsta.[6] Taobh fhoghlaim, dhùnadh a' bhun-sgoil ann an 2010 agus le sin feumar a dhol dhan sgoil ann an Dùn Phrìs.

Freumhan an Ainm deasaich

A rèir eòlaichean fhreumh-fhaclachd, tha a h-uile coltas ann gu bheil an t-ainm a' ciallachadh Tùr Thor sa Choille, bhon sheann Bheurla Torr (Tùr) agus Weald (Coille),[7] ged a tha seann dòigh sgrìobhaidh an ainm a' cur freumhan Gàidhlig nar cinn, is le sin 's dòcha gur e Tìr/Tòrr agus ainm pearsanta a bhiodh ann.[8] Tha an eileamaid weald gu math cumanta san sgìre: Tinwald, Mousewald, Torthorwald. 'S ann gu math pailt 's a tha ainmean-àite Lochlannach ann an iar-dheis na h-Alba,[9] gu h-àraidh nas fhaisge air a' Mhuir agus tha iad uile-làthaireach san sgìre eadar Inbhir Anainn agus Greatna.

Eachdraidh deasaich

Thogadh daingneach an seo san 12mh Linn[10] ann an stoidhle motte nuair a bha làmh an uachdair aig an teaghlach de Torthorwald. Dh'ath-leasachadh sin gu Caisteal aig deireadh an 14mh Linne ri linn na Chille Phàdraig. Leasaich William de Carleil e san 15mh Linn, leis gun d'fhuair e seilbh air a' bhaile nuair a phòs e tè dhe na Cille Phàdraig, ann an 1418. Bha duine a' fuireach ann gu ruige 1715 ach tha e na thobhta a-nis.

Tha eaglais air a bhith ann fad na linntean, ged an do deach an eaglais a chithear nar làithean a thogail ann an 1782.[11] 'S ann le Òrdugh na Trianaid (Laideann: Ordo Sanctissimae Trinitatis Redemptionis Captivorum) a bha an eaglais o shean.[12] B' e David Wallace Reader a' chiad mhinistear an dèidh An Ath-Leasachaidh ann an 1567. S'ann à Afraga a Deas a tha am ministear an latha an diugh, air a bheil Louis Christiaan Bezuidenhout (Johannesburg, 1954).[13] Dh'aontadh Torthorwald, Cille Mhìcheil agus Tinwald ann ann aon parraist ann ann 1981.

Fhuair am baile a chuid chòirichean mar Borgh a' Bharain (Beurla Ghallda: Burgh of Barony) ann an 1473, agus le sin b' urrainn dhan thighearna margadh a chumail agus ceartas a chur an gnìomh. A thuilleadh air sin, tha an taigh-tughaidh mu dheireadh na sgìre suidhichte ann an Torthorwald.[14] Chaidh e a thogail san 18mh Linn ann an stoidhle cruck, le fiodh agus ùir. A-rèir carragh-chuimhne san eaglais, fhuair 20 duine à Torthorwald bàs sa Chogadh Mòr[15] agus còignear eile san Dàrna Cogadh.

Iomraidhean deasaich

  1. Scottish
  2. Kirkmichael, Tinwald and Torthorwald church
  3. Falling Rain
  4. Explore
  5. Distance Calculator
  6. Manor Hotel
  7. Old English Translator
  8. The New Statistical Account of Scotland, Volume 2, William Blackwood, Dùn Èideann 1834
  9. Ordanance Survey
  10. Canmore
  11. Canmore
  12. Kirkmichael, Tinwald and Torthorwald church
  13. Sabinet
  14. Cruck Cottage
  15. Scottish War Memorials Project