Cuingealach

Suidheachadh
Dùthaich Alba
Comhairle Comhairle Dhùn Phris is Ghall-Ghàidhealaibh
Co-chomharran 55° 23′ 50″ Tuath
03° 46′ 42″ Iar
Feartan fiosaigeach
Àireamh-shluaigh 158 (2001)
Àireamh fòn 01659
Duilleag oifigeil Cuingealach aig Visit Scotland

‘S e baile beag dùthchasail faisg air na crìochan le Lannraig a Deas, air an àirde an iar-dheas na h-Alba a th' ann an Cuingealach (Beurla: Wanlockhead). Tha e suidhichte aig 490m os cionn ìre na mara,[1] air an àirde an ear-thuath Dhùin Phris is Gall-Ghaidhealaibh (Siorrachd Dhùn Phrìs ro 1975), eadar Abington agus An t-Seann Chathair, ri taobh an Uillt Uisge Cuingealach. 'S e am baile as àirde ann an Alba air fad[2] a th' ann. 'S e Beurla a th' ann a' chiad chànain aig a' mhòr-chuid dhe na daoine ann an Cuingealach. Tha Eaconomaidh a' bhaile gu math crochte air àiteachas agus turasachd. A bharrachd air sin, tha talla a' bhaile san sheann sgoil, taigh-òsta[3] agus taigh-tasgaidh[4] anns a’ bhaile. Taobh fhoghlaim, chan eil bun-sgoil ann is feumar a dhol dhan sgoil ann am Bigear, leis nach eil ach 158 duine a' fuireach shuas an seo.[5] Bidh e daonnan gu math doirbh an seo sa gheamhradh.

Freumhan an Ainm deasaich

A rèir eòlaichean fhreumh-fhaclachd,[6] tha a h-uile coltas ann gur ann à Lochlannais Lokkr (bachlagan) agus wandel (coiseachd) a tha ainm a' bhaile.[7] 'S ann gu math pailt 's a tha ainmean-àite Lochlannach ann an iar-dheas na h-Alba,[8] gu h-àraidh nas fhaisge air a' mhuir. A dh'aindeoin sin, tha cuid eile dhen bheachd gur ann à Gàidhlig cumhang a tha e, a tha mòran nas coltaiche ris an t-seann ainm Winlocke a bha ga chleachd gu ruige 1566. Nochd a' Ghàidhlig ann an ceann a deas na h-Alba anns an 7mh Linn agus bha an cànan fhathast làidir ann an Siorrachd Dhùn Phrìs fhèin anns an 14mh Linn.[9]

Eachdraidh deasaich

Thoisich mèinneadh luaidhe fiù 's ro àm nan Ròmanach anns na Cnuic Lowther, a tha ri gach taobh Chuingealach,[10] agus bha na manaich an sàs sa ghnothach anns na meadhan aoisean, ach dh'fhàs an gnothach gu bith uabhasach làidir ri linn a' Thionndaidh Gnìomhachais[11] agus ann an 1810, puing na b' àirde a' ghnothaich, mhèinnich 1,400 tunna dhe luaidhe, a chleachdadh sna bailtean mu thuath. Thig mèinneadh gu crìoch an seo mu dheireadh thall ann an 1928. Bha coimhearsnachd nam mèinnear glè chumhachdail is 's e iadsan a chuir air bhog a' chiad leabharlann ballrachd na dùthcha an seo fhèin ann an 1741.[12] Bha dìreach dithis nam measg an 41 a stèidhich an leabharlann, is iad am maighstir-sgoile is am ministear.

Rinn Raibeart Burns sgrìob neo dhà do Chuingealach ann an 1789 agus 1794 is sgrìobh e Pegasus at Wanlockhead an seo,[13] ach cha do chòrd an t-àite leis idir. Bha an galar-fuilteach na chunnart agus chaochail mòran leis, mar a chithear sa chladh. Bha 788 duine a' fuireach an seo san dàrna leth dhen 19mh Linn.[14] Chaidh loidhne-rèile fhosgladh an seo ann an 1900,[15] a cheangladh Cuingealach gu, ach dhùnadh ann an 1938 e. Tha Stòras air a bhith ga chumail a' dol gu saor-thoileach bho 1983.[16] Bha bun sgoil ann, ach dhùnadh ann an 1976 i[17] oir cha robh ach 11 sgoilear ann.

Daoine Ainmeil deasaich

Iomraidhean deasaich

  1. Falling Rain
  2. AA
  3. Lotus Lodge
  4. Lead Mining Museum
  5. Lead Mining Museum
  6. The Placenmes of Scotland, James B. Johnston, Dùn Èideann 1892
  7. Viking
  8. Ordinance Survey
  9. Transactions and Journal of Proceedings of the Dumfriesshire and Galloway Natural History and Antiquarian Society. Third Series. Volume XI: 147
  10. Foghlam Alba
  11. Alba Aosmhor
  12. Leadhills Library
  13. Mackay, James A. (1988). Burns-lore of Dumfries and Galloway. Ayr : Alloway Publishing. ISBN 0-907526-36-5
  14. Scottish Places
  15. Nothing to See
  16. Leadhills Railway
  17. RLS