Ruadhail

Suidheachadh
Dùthaich Alba
Comhairle Dùn Phris is Gall-Ghaidhealaibh
Co-chomharran 54° 59′ 36″ Tuath
03° 24′ 27″ Iar
Feartan fiosaigeach
Àireamh-shluaigh 400 (2011)
Àireamh fòn 01387
Duilleag oifigeil Ruthwell aig Visit Scotland

‘S e baile beag dùthchasail faisg air Powfoot air iomall Inbhir Anainn, air an àirde an iar-dheas na h-Alba a th’ ann an Ruadhail (Beurla Ruthwell).[1] Tha e suidhichte aig dìreach 2m os cionn ìre na mara,[2] air an àirde an ear-dheas Dhùin Phris is Gall-Ghaidhealaibh (Siorrachd Dhùn Phris ro 1975), eadar Greatna agus Dùn Phris, ri taobh na h-aibhne Uisge Lochar,[3] far a shruthas e gu màthair-uisge na Linne Shalmhaigh. Tha e 35km air falbh bho Bheattock, 108km bho Ghlaschu, 104km bhon An t-Sròn Reamhar agus 108km bho Dhùn Èideann, prìomh-bhaile na dùthcha. Tha 400 duine a’ fuireach anns a’ bhaile[4] agus 's e Beurla a th' ann a’ chiad chànain aig a’ mhòr-chuid dhe na daoine ann an Ruadhail. Tha eaconomaidh a' bhaile gu math crochte air àiteachas agus turasachd. A bharrachd air sin, tha taigh-tasgaidh[5] anns a’ bhaile cuideachd. Taobh fhoghlaim, chan eil sgoiltean idir ann agus le sin feumar a dhol dhan bhun sgoil ann an Clarencefield neo Comar na Drise agus dhan àrd-sgoil ann an Inbhir Anainn.

Freumhan an Ainm deasaich

A rèir eòlaichean fhreumh-fhaclachd, tha e coltach gur ann à Rith agus Weald (a tha a' ciallachadh Allt agus Coille) ann an seann Bheurla a tha an t-ainm.[6] A dh'aindeoin sin, tha cuid eile dhen bheachd gur ann à Gàidhlig Ruadli Bail le co-chàradh Lochlannais ann an a tha ainm an àite seo.[7] Bheireadh sin Baile Ruadh dhuinn sa Ghàidhlig an latha an-diugh. 'S ann gu math làidir 's a tha buaidh nan Lochlannach air ainmean-àite ann an iar-dheas na h-Alba,[8] gu h-àraidh faisg air a' mhuir agus tha iomadh ainm-àite dà-chànanach Gàidhleach-lochlannach ann. A bharrachd air sin, nochd a' Ghàidhlig ann an ceann a deas na h-Alba anns an 7mh Linn agus bha an cànan fhathast làidir ann an Siorrachd Dhùn Phrìs fhèin anns an 14mh Linn.[9]

Eachdraidh deasaich

Tha sloinnidhean airson Thùsanaich mar Wallace agus Welsh pailt an sgìre ach tha an t-ainm-àite fhèin a' sealltainn gu robh na treubhan Sasannach gu math cumhachdail an seo an dèidh àm nan Ròmanach. Tha an eileamaid weald gu math cumanta san sgìre: Ruthwell, Mousewald, Torthorwald. Thog iad Crois le rùn-sgrìobhadh Lochlannach oirre san eaglais san 8mh Linn.[10] Tha an sgrìobhadh ag ràdh: ᛣᚱᛁᛋᛏ ᚹᚫᛋ ᚩᚾ ᚱᚩᛞᛁ ᚻᚹᛖᚦᚱᚨ / ᚦᛖᚱ ᚠᚢᛋᚨ ᚠᛠᚱᚱᚪᚾ ᛣᚹᚩᛗᚢ / ᚨᚦᚦᛁᛚᚨ ᛏᛁᛚ ᚪᚾᚢᛗ, Krist wæs on rodi. Hweþræ'/ þer fusæ fearran kwomu / æþþilæ til anum. "Bha Crìosd air a' Chrois. Ach / thàinig daoine cròdha/ dhan thighearna aca".[11] Bhristeadh a' Chrois ri àm An Ath-Leasachaidh[12] agus fhalaich daoine a' bhaile e fo thalamh. Chaidh i a chàradh ann an 1818 leis a' mhinistear.

Fhuair Ruadhail a chuid chòirichean ann an 1519 ach cha tug sin idir piseach air malairt is gnìomhachas san sgìre, a tha cho dùthchasail na bha e a-riamh.[13] Bha na Moirich gu math làidir an seo bhon 14mh Linn[14] agus fiù 's chaidh Iain Moireach, fear dhen shliochd, a ghairm na Iarla Shrath Anainn leis an Righ Seumas VI ann an 1625. Chaidh Na Seumasaich seachd air Ruadhail air an t-seann rathad shuas gu tuath ann an 1746, an dèidh dhaibh Sasainn fhàgail.[15] Chaidh a' chiad bhanca-caomhnaidh san t-saoghal a chur air dòigh an seo leis a' mhinistear Eanraig Donnchadh ann an 1810.[16] Stèidhich esan An Eaglais Shaor ann an 1846 cuideachd.[17] Thogadh stèisean-rèile an seo ann an 1848[18] ach dhùnadh ann an 1965 e. A-rèir carragh-chuimhne san eaglais, fhuair dusan duine à Ruadhail bàs sa Chogadh Mòr[19] agus dithis eile san Dàrna Cogadh.

Iomraidhean deasaich

  1. Dictionary Detail - Ruadhail”. Am Faclair Beag. Air a thogail 26mh dhen Fhaoilleach 2019.
  2. Weather Forecast
  3. RCAMS
  4. A' Chomhairle
  5. Savings Bank Museum
  6. The New Statistical Account of Scotland, Volume 2, William Blackwood, Dùn Èideann 1834
  7. The Placenmes of Scotland, James B. Johnston, Dùn Èideann 1892
  8. Ordanance Survey
  9. Transactions and Journal of Proceedings of the Dumfriesshire and Galloway Natural History and Antiquarian Society. Third Series. Volume XI: 147
  10. Ruthwell Kirk
  11. Conner, Patrick W. "The Ruthwell Monument Runic Poem in a Tenth-Century Context." Review of English Studies Advance Access. (2007): 1-27.
  12. Ó Carragáin, Éamonn, Christian Inculturation in Eighth-Century Northumbria: The Bewcastle and Ruthwell Crosses, Colloquium Magazine, Dreach 4, Foghar 2007, Yale Institute of Sacred Music.
  13. Scottish Places
  14. British History
  15. Am BaileTeamplaid:Fix/category[dead link]
  16. RBS
  17. Newbie
  18. Lindsay, David M. E. (2002). G&SWR Register of stations, routes & lines. G&SWR Association. Pàirt 6.3, Duilleag]
  19. Scottish War Memorials Project