An Cuiltheann
Tha an aiste seo a' deiligeadh leis na beanntan Sgitheanach - airson dain aig Somhairle MacGilleain - faic An Cuiltheann (bàrdachd)
Ainmean Àite a’ Chuilthinn
deasaich
Bidh an sluagh, gu h-àraidh daoine nach eil às an Eilean Sgitheanach a’ cleachdadh an fhacail airson gach beinn eadar Loch Ainort agus Gleann Breatail, agus cuiridh iad na h-ainmean Beurla The Red Cuillin(s) agus The Black Cuillins orra. Chan eil Cuiltheann Dearg no a leithid ann anns a’ Ghàidhlig agus cleachdar Na Beanntan Dearga no Na Binnein Dearga airson beanntan air taobh an ear Gleann Sligeachain. Tha feadhainn eile a’ gabhail a-steach Blà Bheinn a tha air taobh thall na Binnein Dearga a chionn ’s gu bheil cruth na beinne coltach ri cruth a’ Chuiltheinn fhèin. ’S e monadh a th’ anns a’ Chuiltheann agus ’s e aonad a th’ ann. Chan eil feum air ainm anns a’ chruth iolra coltach ri The Cuillins, ainm a bhios mòran daoine a’ cleachdadh gun fhios nas fheàrr.
An Cuiltheann
deasaich
Chan eilear cinnteach idir cò às a tha an t-ainm An Cuiltheann a’ tighinn agus chan eil fiù ’s fios aig na sgoilearan dè an cànan a thàinig an t-ainm às. Tha Forbes [1] a’ smaoineachadh gur e facal Gàidhlig a th’ ann a tha a’ tighinn bho “Cuilionn”. Tha e a’ toirt dòighean sgrìobhaidh eadar-dhealaichte cuideachd, mar eisimpleir Cuilfhionn, Cuildhean agus Cuilion. Tha Drummond [2] dhen bheachd ge-tà nach eil seo coltach air sgàth ’s nach bi beanntan le ainmean chraobhan ainmeachadh às dèidh cruth na beinne (no a’ mhonaidh) ach às dèidh craobhan a tha a’ fàs air a’ bheinn. Agus ma thèidear dhan Chuiltheann chan fhaicear ach glè bheag de Chuilionn ann Gleann Breatail. Tha Drummond a’ smaoineachadh gur e ainm Lochlannach a th’ ann an Cuillin agus tha e a’ tighinn bhon seann fhacal Lochlannach kjølen, a tha a’ ciallachadh druim bheann no monadh àrd agus cuideachd druim bàta. Tha Iain Mac an Sporain dhen bheachd gur e mìneachadh coltach a th’ ann an kjølen a chionn ’s gum faicear monadh leis an ainm kjølen anns an Nirribhidh cuideachd. Tha e a’ dol le Drummond agus a’ tuigsinn an ainm mar druim àrd monadh agus druim bàta. Tha am mìneachadh seo coltach air adhbharan eadar-dhealaichte. Tha ainmean Gàidhlig air a’ mhòir-chuid de na beanntan anns a’ Chuiltheann ach tha ainm Lochlannach air a’ mhonaidh fhèin nam beann. Tha seo a’ toirt dealbh cultarach air a’ chùis. Nuair a thàinig na Lochlannaich dhan Eilean Sgitheanach is coltach gun d’ fhuair iad sealladh air na beanntan àrda seo bho astair mhòr, agus is coltach gun do chleachd iad airson stiùiridh air a’ mhuir iad. Mar sin chuir iad ainm air na chunnaic iad agus cha robh ùidh mhòr aca anns na beanntan singilte, ach ann an cruth na tìre, agus tha seo a’ sealltainn aonad nam beann. A rèir Richard Cox chan eil am mìneachadh seo coltach air adhbharan fuaimneach. Is e fuaimreag fada a th’ anns an /ø/ ann an kjølen ach gur e fuaimreag goirid a th’ ann ann an Cuiltheann, a chionn ’s nach urrainn dha fuaimreag fada a bhith ro “lth”. Mhìnich e cuideachd gur e /k/ leathann a th’ ann ann an Cuiltheann ach ’s e /kj/ caol a th’ ann ann an kjølen. Agus gur e /n/ leathann a thathar a’ cluinntinn ann an Cuiltheann ach /n/ caol ann an kjølen. Co-dhiù, tha Iain Mac an Sporain cinnteach gur e ainm Lochlannach a th’ ann agus mhìnich e gur coltach gun do dh’atharraich na fuaimnean sin tro na linntean. Chan eilear idir cinnteach dè tha fìor agus sgrìobh Iain Mac an Tàilleir[3] gun robhar a’ feuchainn ri mìneachadh fhaighinn ach nach eil dearbhadh sàsach ann.
Na beanntan as àirde
deasaich| Mullach | Dearbh-àirde (m) | Àirde dàimheach (m) | |
|---|---|---|---|
| 1 | Sgùrr Alasdair | 992 | 992 |
| 2 | Sgùrr Dearg - (Inaccessible Pinnacle) | 986 | 182 |
| 3 | Sgùrr a' Ghreadaidh | 973 | c. 123 |
| 4 | Sgùrr na Banachdaich | 965 | c. 114 |
| 5 | Sgùrr nan Gillean | 964 | c. 204 |
| 6 | Bruach na Frìthe | 958 | c. 125 |
| 7 | Sgùrr MhicCoinnich | 948 | c.56 |
| 8 | Sgùrr Dubh Mòr | 944 | c. 89 |
| 9 | Am Baisteir | 934 | c. 55 |
| 10 | Blà Bheinn | 928 | 301 |
| 11 | Sgùrr nan Eag | 924 | c. 127 |
| 12 | Sgùrr a' Mhadaidh | 918 | c. 71 |
| 13 | Garsbheinn | 808 | 172 |
| 14 | Glamaig | 775 | c. 480 |
| 15 | Marsco | 736 | 413 |
| 16 | Beinn Dearg Mhòr | 731 | 152 |
| 17 | Belig | 702 | 246 |
Ainm-eòlas
deasaichGarsbheinn & Blàbheinn
deasaich
Chan eil Forbes [1] cinnteach cò às a tha a’ chiad eileamaid aig Garsbheinn a’ tighinn ach tha e a’ cur an aire gu bheil e a’ tighinn bhon fhacal Ghàidhlig gàirsinn. Thuirt Richard Cox ann an òraid aig Rannsachadh na Gàidhlig 2006 gu bheil beachd sònraichte aige mu dheidhinn bheann aig a bheil -bheinn mar dàrna eileamaid dhen ainm. Tha e a’ smaoineachadh gur e ainmean Lochlannach a th’ annta a b’ àbhaist a bhith nam Bla Fjall agus gun do dh’atharraich an dàrna h-eileamaid Lochlannach gu eileamaid Gàidhlig agus gun do chum na Gàidheil a’ chiad eileamaid.
Sgùrr a’ Mhadaidh, Sgùrr an Gobha, Bruach na Frìthe, Sgùrr na Banachdaich
deasaich’S e seann ainmean a th’ ann an ainmean le beathaichean is dathan. Gu tric tha ainmean bheathaichean air beanntan air feadh an t-saoghail. Tha ainmean bheathaichean air cuid de na h-àiteachan anns a’ Chuiltheann. Mar eisimpleir Sgùrr a’ Mhadaidh, Sgùrr an Gobha. Tha Bruach na Frìthe ceangailte ri beathaichean cuideachd, oir ’s e coille fèidh a th’ ann am frìth. Chan eil a’ chùis seo soilleir le Sgùrr na Banachdaich. Tha Mac an Tàilleir [3] a’ cur air adhart gu bheil “banachdach” a’ ciallachadh “banachag” agus bhiodh sin a’ ciallachadh gun cleachte an sgìre sin airson banachaigeachd. Tha Forbes ge-tà dhen bheachd gu bheil “banachdach” a’ tighinn bho na creagan breacte coltach ris an tinneas ris an canar banachdach. Tha Forbes ag ràdh cuideachd gu bheilear a’ cluinntinn Banaraich agus Bànaraich gu h-ionadail, agus bhiodh sin a’ dol leis a bheachd aig Mac an Tàilleir.
Sgùrr Dubh, Sgùrr Dearg, Clach Glas, Blàbheinn
deasaich
Chan e rud iongantach a th’ ann gu bheil ainmean dathan air cuid de bheanntan. Gu tric tha na dathan sin an crochadh air a’ chreig agus cuideachd dè an dath a tha mar eisimpleir solas an fheasgair a’ cur orra. Anns a’ Chuiltheann chìthear Sgùrr Dearg, Sgùrr Dubh Mòr agus Sgùrr Dubh Beag, agus agus beagan taobh a-muigh a’ Chuiltheinn Clach Glas agus Blàbheinn.
Faic cuideachd
deasaichIomraidhean
deasaich- ↑ 1.0 1.1 Forbes, Alexander R. 1923; The Place-Names of Skye. Paisley: Alexander Gardner
- ↑ Drummond, Peter 1992. Scottish Hill and Mountain Names. Glasgow: Scottish Mountaineering Trust
- ↑ 3.0 3.1 Mac an Tàilleir, Iain 2001. Scottish Placenames
Faclairean
deasaich- Dwelly, Edward 1902-1911. Illustrated Gaelic - English Dictionary. Birlinn (2001) ISBN 090177121X
- Mark, Colin 2004. The Gaelic - English Dictionary. London: Routledge ISBN 0415297613
Mapaichean
deasaich- Ordnance Survey Landranger 32. South Skye & Cuillin Hills. 1994
- Ordnance Survey Explorer 411 Skye - Cuillin Hills, Soay. 1994