Alexis de Tocqueville
Air a bhreith ann an 1805, chanadh iomadach duine gun do mhìnich Alexis de Tocqueville (IPA: alɛksis də tɔkvil) nàdar na dùthcha agus an t-sluaigh Aimeireagaich na b' fheàrr na duine roimhe no duine eile a lean.
.jpg)
Cha robh e ach 25 agus a treànadh airson dreuchd a ghabhail mar bhreitheimh nuair a shiubhail e gu Aimeireaga ann an 1831 le caraid dha, Gustave de Beaumont, a bha cuideachd na fhear-lagha. Airson mu naoi mìosan chuairtich iad an dùthaich – bho New Orleans an taobh an deas na dùthcha gu Michigan faisg air na crìochan le Canada. B’ e an obair a thug iad tarsainn air A' Chuan Siar agus còir aca rannsachadh a dhèanamh air prìosanan anns na Stàitean Aonaichte gus am b’ urrainn do luchd na Frainge na prìosanan acasan a leasachadh, ach dh’aidich e aig an àm gun robh làn a dhùil aige barrachd a dhèanamh agus e an dòchas “pìos mòr a sgrìobhadh agus cliù a choisinn dhuinn fhèin.”
Mar rannsaichear chan eil teagamh sam bith gur e duine comasach dha-rìreabh a bh’ ann an de Tocqueville agus bhiodh e a' còmhradh agus a' cur ceistean air a h-uile duine gun diofar am b' e luchd-obrach bochd a bh’ annta no dotairean, seanadairean, ollamhan, uachdarain gu duine ainmeil agus cumhachdach mar Sam Houston, a bha na cheann-suidhe air Texas mus do dh’aonaich e leis na Stàitean, am President Anndra Jackson agus am President John Quincy Adams. Gu dearbh fhèin fhuair e fiù 's cothrom bruidhinn ri Charles Carroll – an duine mu dheireadh a bha beò a chuir ainm ris an Declaration of Independence agus an duine a bu bheartaich anns an dùthaich aig an àm sin. An dèidh a' chuairteachaidh mhòir a rinn e agus na h-oidhirpean aige rannsachadh domhainn a dhèanamh air nàdar na dùthcha, thill e dhachaidh agus sgrìobh e “Democracy in America” agus ged a chaidh fhoillseachadh an toiseach ann an 1835 cha deach e a riamh a-mach à clò.
Tha an leabhar seo sònraichte cliùiteach airson mar a bha tuigse aige air eachdraidh na dùthcha agus cho tric ‘s a bhruidhinn Tocqueville air rudan a thachaireadh thairis air na bliadhnachan a bha rin tighinn. Dh’aithnich...?
Bha dragh mòr air Tocqueville mun “tyranny of the majority” agus 's ann bhuaithe a thàinig an teirm sin. Thuirt e gun robh cumhachd dha-rìreabh aig am majority anns na Stàitean Aonaichte agus gun robh e duilich do dhuine dhol an aghaidh a' mhòr-shluaigh an dèidh dhaibh tighinn gu aontadh air ceist. Bha e dhen beachd gur e rud cunnartach a bha seo, agus gum faodadh e cròn a dhèanamh anns an àm ri teachd. Chanadh cuid gun robh seo ri fhaicinn anns na bliadhnachan a lean 9/11 agus tha e duilich dha-rìreabh beachdachadh an aghaidh a mhòr-shluaigh.
Tha Tocqueville fosgailte agus buadhach do gach ginealach ùr agus a' cleachdadh daoine le iomadach beachd no pàrtaidh no feallsanachd phoilitigeach na thuirt e mar fhianais gu bheil na beachdan aca ceart. ‘S e aon de na beachdan as ainmeil a bh’ aige gun tigeadh Aimearaga agus an Ruis gu còmhstri agus iad air fàs nas cumhachdach na na dùthchannan eile. “Tha atharraichean mòra dha-rìreabh eatarra, agus dòighean nan sluaghan a cheart cho atharraichte. Ach tha a h-uile coltas ann gu bheil e an dàn gum bi buaidh aig gach dùthaich thairis air leth an t-saoghal anns an linn ri thighinn.”
Aig àm a' chogaidh fhuair bha luchd na làimhe-dheise ann am poileataigs Ameireagach gu math deidheil air cho tùrail ‘s a bha e agus bhiodh iad gu tric ag ràdh na thuirt e nuair a rinn e coimeas eadar na Stàitean Aonaichte agus an Ruis:
“aig cridhe an Ameireagach tha a nàdar aige stèidhichte air saorsa; aig cridhe an Ruiseanaich tha a nàdar stèidhichte air tràillealachd.”
Ach aig a cheart àm bhiodh luchd na làimhe chlì a' freagairt le beachd eile a bh’ aige:
“Chanain gum bì e gu sìorraidh nas fhasa do phrionnsa a dh’èiricheas ann an dùthaich a tha deamocrach agus cumhachdach arm a thoirt gu cogadh eile na a chumail ann an sìth an deidh buaidh fhaighinn.”
Mar Chaitligeach, ghabh Tocqueville beagan ioghnadh air cho làidir ‘s a bha creideamh anns na Stàitean Aonaichte, agus e den bheachd gun robh an sluagh nas diadhaidh air fad na bha sluagh na Frainge. Bhruidhinn e mun chùis ri luchd-leantainn bhon a h-uile eaglais, ach gu h-àraidh sagartan na h-Eaglaise Chaitligich, agus chuala e bho gach taobh gur e mar a bha sgaradh laghail ann eadar an eaglais agus an stàit a bha fàgail creideamh cho làidir. Mar sin sgrìobh e
“cho fad 's nach eil cumhachd aig creideamh seachad air dòchas agus dòigh a thoirt do dhuine ann am bròn, buannaichidh e aithre mic-an-duine.”
Ach thug e seachad rabhadh cuideachd:
“chan urrainn do chumhachd an riaghaltais a bhith aig na h-eaglaisean gun daoine a' fàs a cheart cho gràineil nan aghaidh ‘s a tha iad ris an stàit agus luchd-poileataigs fhèin.”
Bha è gu math teagmhach mun dòigh a bhiodh an riaghaltas agus cumhachd luchd-phoileataigs a' fàs agus a' sgaoileadh agus tòrr de na thuirt e a cheart cho iomchaidh ann an Washington san latha an diugh. Bhruidhinn e air mar a tha an-còmhnaidh sluagh mòr de dhaoine ann a ghabhas ris a' phrionnsabal nach eil gnothaich sam bith aig an riaghaltas ri na thachras ann am beatha prìobhaideach, ach aig a cheart àm tha iad uile a feuchainn ri argamaid a dhèanamh gu bheil adhbhar sònraichte aig an riaghaltas taic a thoirt dha anns na cùisean aig a bheil buaidh air an obair aigesan, ach nach bu choir dha idir gabhail ri roinn sam bith eile.
Ged a bha Tocqueville mothachail air trioblaidean, agus na paradoxes, a bha rin lorg anns an t-siostam Aimeireagach tha Democracy in America làn dòchais airson, agus a dèanamh moladh air, na Stàitean Aonaichte agus e ag ràdh mu dheireadh “ann an America chan e na Stàitean Aonaichte a chunnaic mi a-mhàin ach fìor-chruth agus nàdar Deamocrasaidh fhèin.”
Chunnaic e mu fhichead bliadhna mus do thachair an Cogadh Sìobhalta, gum biodh cogadh mòr borb ann, stèidhichte ann an taobh a deas na dùthcha – ged a bha esan den bheachd gur ann eadar na daoine dubha agus na daoine geala a bhiodh e an àite eadar taobh tuath agus taobh deas nan Stàitean.
Canaidh tòrr dhaoine - ge a b’ e coigrich th’ annta no Ameireagach – gur ann tro shùilean Tocqueville agus an sgrìobhadh a rinn e o chionn corr is 170 bliadhna a thuigse iad nàdar nan Stàitean Aonaichte.