An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Bloigh (matamataig)"
Content deleted Content added
b robot Adding: yi:בראכטייל |
bNo edit summary |
||
Loidhne 1:
::{|-
|<math>\tfrac{1}{2}</math>,|| || ||<math>\tfrac{3}{4}</math>,|| || ||<math>\tfrac{5}{8}</math>
Loidhne 5:
...no le sgoradh ( / ) eatarra mar as cumanta sa chlò-ghrafachd (me. ½, ¾, ⅝ ). Canar an t-'''àireamhaiche''' ris an àireimh os cionn agus an '''seòrsaiche''' ris an àireimh fon loidhne agus is iadsan ''teirmean'' na bloighe.
Tha an seòrsaiche
::<math>\tfrac{4}{4}=4 \div 4 = 1</math>
Loidhne 15:
::<math>\tfrac{8}{4}=8 \div 4 = 2</math>
::<math>\tfrac{5}{2}=2.5</math>
Loidhne 23:
::<math>\tfrac{1}{8}=0.125</math>
Ann am matamataig, mas urrainnear [[àireamh]] a sgrìobhadh mar bhloigh,
==Seòrsaichean bhloighean==
===Bloighean cumanta, ceart agus anabharr===
Ma tha dearbh-luach bloighe cumanta nas lugha na h-aon (tha dearbh-luach an àireamhaiche nas lugha na dearbh-luach an t-seòrsaiche),
Ma tha dearbh-luach bloighe cumanta nas mò na h-aon,
===Àireamhan measgaichte===
Gus àireamh mheasgaichte atharrachadh do bhloigh anabharr:
# [[Iomadachadh|Iomadaich]] am pàirt slàn le seòrsaiche na bloighe.
# Cuir an toradh ri àireamhaiche na bloighe.
#
Gus bloigh anabharr atharrachadh do àireimh mheasgaichte:
# [[Roinn (matamataig)|Roinn]] an t-àireamhaiche leis an t-seòrsaiche.
# Tha an roinn-àireamh (às aonais a’ chorra) na pàirt slàn den àireamh mheasgaichte agus an còrr na àireamhaiche den phàirt bhloighe.
# Tha seòrsaiche
===Bloighean co-ionnan===
Ma tha [[àireamh]] air [[iomadachadh]] leis a h-aon,
::<math>\tfrac{1}{2} \times 1 = \tfrac{1}{2}</math>
Agus
::<math>\tfrac{2}{2} = 1 = \tfrac{3}{3} = \tfrac{10}{10}</math>
::<math>\tfrac{1}{2} = \tfrac{1}{2} \times 1 = \tfrac{1}{2} \times \tfrac{2}{2} = \tfrac{2}{4}</math>
::<math>\tfrac{1}{2} = \tfrac{2}{4} \times 1 = \tfrac{2}{4} \times \tfrac{3}{3} = \tfrac{6}{12}</math>
Tha e soilleir gu bheil <sup>1</sup>/<sub>2</sub>, <sup>2</sup>/<sub>4</sub> agus <sup>6</sup>/<sub>12</sub> co-ionnan agus canar '''bloighean co-ionnan''' riutha. Gheibhear bloigh cho-ionnan ma tha an t-àireamhaiche agus an seòrsaiche air an [[iomadachadh]] leis an aon iomadair (no factar).
::<math>\tfrac{16}{20} = \tfrac{4 \times 4}{5 \times 4} = \tfrac{4}{5}</math>
Mur eil factar coitcheann (ach a h-aon) aig an àireamhaiche agus an t-seòrsaiche, thathar ag ràdh gu bheil na '''teirmean as ìsle''' aig
===Co-thionndaidhean===
Ma chuirear bloigh bun os cionn,
Chionns gu bheil [[àireamh]], air a [[roinn (matamataig)|roinneadh]] leis a h-aon na h-àireamh fhèin,
===Bloighean fillte===
Canar '''bloigh fhillte''' ri bloigh far a bheil an t-àireamhaiche no an seòrsaiche (no an dà dhiubh) nam bloigh. Faodar bloigh fhillte
::<math>\cfrac{\cfrac{1}{2}}{\cfrac{1}{3}}=\frac{1}{2} \div \frac{1}{3} = \frac{1}{2} \times \frac{3}{1} = \frac{3}{2}</math>
Loidhne 82:
==Cunntadh le bloighean==
Mar a tha na h-àireamhan slàn, tha bloighean
===Cur-ris===
Gus an [[cur-ris]], feumaidh dà rud a bhith den aon seòrsa. Ma chuirear ubhal ri orainsear, chan ann againne ach ubhal agus orainsear. Ma chuirear pìos measa ri pìos measa, tha dà phìos measa ann.
::<math>\frac{3}{4} + \frac{2}{3}</math>
Loidhne 100:
::<math>\frac{3}{4} + \frac{2}{3}= \frac{9}{12} + \frac{8}{12}=\frac{17}{12}=1\tfrac{5}{12}</math>
Gabhar a dhèanamh daonnan mar os cionn,
::<math>\frac{3}{4} + \frac{5}{12}</math>
Biodh 48 ( = 4 × 12) freagarrach gu leòr, ach chionns gu bheil 4 na factar de 12, bhiodh 12 freagarrach mar sheòrsaiche coitcheann.
::<math>\frac{3}{4} + \frac{5}{12} = \frac{3 \times 3}{4 \times 3} + \frac{5}{12} = \frac{9}{12} + \frac{5}{12}=\frac{14}{12} </math>
Loidhne 114:
===Toirt air falbh===
Tha an dòigh-obrach gus bloigh a dhealachadh bho bhloigh eile
# Faigh seòrsaiche coitcheann (as ìsle).
# Atharraich gach bloigh do bhloigh co-ionnan leis an t-seòrsaiche choitcheann.
# [[Toirt air falbh|Thoir air falbh]] na h-àireamhaichean.
Mar eisimpleir:
::<math>\frac{2}{3} - \frac{1}{2} = \frac{2 \times 2}{3 \times 2} + \frac{1 \times 3}{2 \times 3} = \frac{4}{6} - \frac{3}{6} = \frac{1}{6}</math>
Loidhne 128:
::<math>\frac{3}{7} = 3 \times \frac{1}{7}</math>
Agus mar sin, ma tha bloigh air [[iomadachadh]] le àireimh shlàin:
::<math>5 \times \frac{3}{7} = 5 \times 3 \times \frac{1}{7} = 15 \times \frac{1}{7} = \frac{15}{7}</math>
Anns na briathran eile, gus bloigh a
====an riaghailt choitcheann====
Gus dà bhloigh a
::<math>\frac{5}{6}\times\frac{7}{8} = \frac{5 \times 7}{6 \times 8} = \frac{35}{48}</math>
====le àireamhan measgaichte====
Tha e nas sìmplidh àireamhan measgaichte atharrachadh do bhloighean cumanta ron [[iomadachadh]]. Mar eisimpleir:
::<math>3 \times 2\tfrac{3}{4} = 3 \times \left ( \frac{4 \times 2 + 3}{4} \right ) = 3 \times \frac{11}{4} = \frac{33}{4} = 8\tfrac{1}{4}</math>
===Roinneadh===
Gus àireamh a [[roinn (matamataig)|roinneadh]] le bloigh, iomadaich an àireamh le co-thionndadh na bloighe. Mar eisimpleir:
::<math>5 \div \tfrac{1}{2} = 5 \times \tfrac{2}{1} = 5 \times 2 = 10 </math>
::<math>\tfrac{2}{3} \div \tfrac{2}{5} = \tfrac{2}{3} \times \tfrac{5}{2} = \tfrac{10}{6} = \tfrac{5}{3} </math>.
::Biodh <sup>''a''</sup>/<sub>''b''</sub> agus <sup>''c''</sup>/<sub>''d''</sub> nam bloighean cumanta. Tha:
Loidhne 158:
::::<math>\frac{ad}{bd} \div \frac{cb}{db} = ad \times \frac{1}{bd} \div \left ( bc \times \frac{1}{bd} \right ) = \cfrac{ad \times \cfrac{1}{bd}}{bc \times \cfrac{1}{bd}}</math>
::Agus le bhith
::::<math>\frac{a}{b} \div \frac{c}{d} = \frac{ad}{bc} = \frac{a \times d}{b \times c} = \frac{a}{b} \times \frac{d}{c}</math>
|