Fitheach

Corvus corax
Fitheach
Rangachadh saidheansail
Rìoghachd	Animalia
Fìleam	Chordata
Clas	Aves
Òrdugh	Passeriformes
Teaghlach	Corvidae
Gèineas	Corvus
Spèiseas	C. corax
Ainm saidheansail
Corvus corax Linnaeus, 1758
Briathran Gàidhlig eile
Fitheach Cnàimh-fhitheach Coirbidh

Tha am fitheach (Laideann: Corvus corax) na eun làidir agus garg.

Àite-còmhnaidh

'S e is àite-còmhnaidh dhan fhitheach àrd-mhonadh, far am bheil pailteas de sprèidh ga chumail suas.

Beathachadh

Coltach ris an iolair tha am fitheach a' tighinn beò air eòin bheaga, air uain, agus, feadh a' gheamhraidh, air cairbh bheathaichean a tha a' faotainn bàis le plàigh, le fuachd, no le gort.

Cobhartach

'S e an t-sùil a' chiad nì air am bheil am fitheach a' toirt ionnsaigh nuair a tha e ag iarraidh cobhartaich; agus tha e gu minig a' dalladh chaorach le a sgiathan, agus an sin a' spìonadh a-mach an sùilean, agus gam marbhadh.

Sean-fhaclan is mìneachadh orra

• Tha fios fithich aige
• Fitheach dubh air mullach an taighe, fios gu nighean an dathadair* Gàiridh am fitheach air do ghruaidh
• Gaol an fhithich air a' chnàimh.

Cha dèan am fitheach feum sam bith de chnàimh lom, agus uime sin is e an cnàimh air am faigh e a' bheag no a mhòr de chriomadh air am bi gaol aige. Tha mòran ann a tha a' cumail a-mach gum bheil gaol aca air muinntir nuair nach eil aca orra ach gaol an fhithich air a' chnàimh. Tha mòran de nàdar feòlmhor, truaillidh an fhithich anns a' mhuinntir seo. Chan eil e doirbh do dhuine glic, geur-chùiseach, dealachadh a chur eatorra seo agus a' mhuinntir anns am bheil nàdar glan, uasal a' chalmain.

• Fios fithich gu ròic

Is anabarrach comharraichte mar a chruinnicheas na fithich as gach àird a dh' ionnsaidh na closnaich mun gann a gheibh an t-ainmhidh bàs. Bha na seann daoine ann am beachd gun robh fiosachd aca. Air a' cheart dhòigh thèid na daoine a tha salach, truaillidh nan nàdar a dh'ionnsaidh an àite anns am faigh iad am miannan truaillidh a shàsachadh. Mar a chì sùil gheur an fhithich a chlosnach 's e ag itealaich seachad anns na speuran, chì an duine truaillidh mar an ceudna an nì a tha truaillidh.

• Cha tugadh am fitheach an t-sùil don isean.

Tha am fitheach neo-ghlan, salach 's mar a tha e gu nàdarra, miadhail gu leòr air àlach fhèin. Ach mar a tha am facal ag ràdh, cha tugadh e sùil a' bheathaich mhairbh do a isean fhèin. Is minic a bha daoine an aghaidh blasad air an t-sùil nuair a chuirte ceann na caorach fan comhair air a' bhòrd, an dèidh dha bhith air a ghlanadh 's air a dheasachadh gu math 's gu ro mhath, agus an àm a bhith a' moladh cho math 's a tha an t-sùil ri a h-ithe, theirte, "Cha tugadh am fitheach don isean i."

Tha e ro chomharraichte gur i an t-sùil a' chiad nì a dh'itheas na fithich agus na feannagan dhen bheathach mharbh.

Tha cuid ann a dh'itheas an greim as fheàrr dhen bhiadh eadhon ged a bhiodh a' chlann falamh. Is iomadh fear agus tè a tha a' caitheamh mòran ann am biadh 's an deoch a bharrachd air na tha feumail, nuair a tha èis bidh aodaich is caiseirt air an teaghlaichean.

• Nead air Nollaig, ugh air Innid, 's eun air Caisg, mur bi siud aig an fhitheach bidh am bàs.

Tha e coltach gur e am fitheach eun cho tràth air a' bhliadhna 's a nì a nead 's a th' anns an ealtainn. Is e a nàdar seo a dhèanamh, agus fhad 's a bhios am fitheach beò bidh e air a riaghladh le a nàdar.

An nì a tha nàdarra do dhaoine nì iad e fhad 's a bhios iad fo riaghladh lagh nàdair. Ma nì duine droch cleachdadh sam bith dha fhèin, thig e an ceann ùine gu bhith dha mar lagh nàdair. Tha an lagh seo a' faotainn a leithid de làmh an uachdar air 's gum bheil e dha, eadhon anns a h-uile suidheachadh, agus aig a h-uile àm, mar riaghailt-stiùiridh. Aig gach àm agus anns gach àite bidh e a' sìor chur an cèill a nàdair ann a bhith meudachadh àireamh na muinntir a tha cho dubh, dona ris fhèin. Mar nach sguir am fitheach dhe dhòighean gus am faigh e bàs, cha mhotha na sin a sguireas an duine dubh, truaillidh dhe dhroch cleachdaidhean gus am faigh a nàdar truaillidh bàs.

Ceanglaichean a-mach

• gun urra (21mh dhen Iuchar 1894): “Am Fitheach,” ann an: Mac-Talla, àir. 3, td. 3. Air a thogail 13mh dhen t-Sultain 2023.
• BBC Naidheachdan 2016-04-29: Fithich 'air fhàs ro phàilt' a-rèir ath-chuinge (aithris bhideo 2:02)

Dealbhan

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
  Uighean na Fitheach (Corvus corax)