Ar-a-mach na Gearmailt
| Ar-a-mach na Gearmailt (Novemberrevolution) | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| ||||||||||
| Luchd-dùbhlain | ||||||||||
 Pàrtaidh Comunnach na GearmailtLìog nan Spartacach |
.svg){kind=small} Ìmpireachd na Gearmailt Deutsches Heer
|
.svg){kind=small} Poblachd Weimar.svg){kind=small} ReichswehrFreikorps Stahlhelm | ||||||||
| Cinn-fheachda | ||||||||||
| Rosa Luxemburg Karl Liebknecht Kurt Reisner Karl Radek Paul Levi
|
Wilhelm III Ludwig II Erich Ludendorf
|
Gustav Noske Friedrich Ebert
| ||||||||
B' e sreath thachartasan phoileataigich air feadh na dùthcha aig deireadh a' Chogaidh Mhòir ann an 1918 a mhair gu ruige Am Màrt 1919 a chuir crìoch air Monarachd anns A' Ghearmailt agus a chuir poblachd le Bun-reachd deamocratach na h-àite a bh' ann Ar-a-mach na Gearmailt (Gearmailtis: Novemberrevolution).[1]
Bha freumhan an ar-a-maich ann an suidheachadh poileataigeach agus sòisealta na Gearmailt ron a' Chogadh:[2] air an darna thaobh bha cruaidh fheum air deamocrasaidh am broinn Bun-reachd Ìmpireachd na Gearmailt agus air an taobh eile chan fhaodadh do cheannardan na dùthcha a ghabhail ri atharraidhean a bheireadh piseach air an t-suidheachadh sin. Thoisich an t-Ar-a-mach nuair a dhiùlt maraichean a ghabhail ri ordughan a' Chabhalaich airson batal cruaidh a leantainn an aghaidh Luingeas Bhreatainn: Sgaoil an t-ar-a-mach gu math luath air feadh na dùthcha, bho phuirt mar Wilhelmshaven agus Kiel,[3] agus an ceann greis chaidh Poblachd a ghairm air 9 an t-Samhain 1918, an dèidh dhan Cheusair a dreuchd a leigeil dheth. Chaochail e thall thairis. Dh' aonaich buidhean 120 luchd-ealaine, air an robh Novembergruppe (Gàidhlig: Buidhean na Samhna), leis an ar-a-mach cuideachd, a' toirt cuideam agus pròis dha.[4]
Anns an Fhaoilleach 1919, b' fheudar dhan phoblachd ùr seasamh an aghaigh nan Spartacach,[5] a bha airson rèigim Comunnach a chur air dòigh, coltach ris an Riaghaltas ùr thall san Ruis, a chaidh a stèidheachadh ann an 1917. An uair sin, cho-dhùin ceannardan a' Phàirtidh Shòisealta Dheamocrataich (SPD), a bha air a bhith a' stiùireadh an ar-a-maich bho toiseach an latha ann an 1918, gun cuireadh iad ruaig air na Spartacaich, a' tachadh an ar-a-maich. An àite cumhachd a thoirt bho na h-uachdarain, thoisich an SPD ri còradaidhean a rèiteachadh: le sin, dh' aonaich iad ri oifigearean an Airm agus chuir iad feachdan neo-fhoirmeil an sàs air an robh Freikorps[6] (Gàidhlig: Feachdan Saora), làn dhaoine na làimhe deise.[7]
Thàinig an t-Ar-a-mach gu crìoch nuair a ghabh an dùthaich ri Bun-reachd na Poblachd Weimar air 11 an Lùnasdal 1919 ann an Weimar.[8]