An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Gàidhlig"

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Loidhne 24:
| Teacsa =
}}
'S i [[cànan]] dùthchasach na h-[[Alba]] a th' anns '''a' Ghàidhlig'''. 'S i ball den teaghlach de [[Cànanan Ceilteach|chànanan Ceilteach]] dhen mheur [[Goidhealach|Ghoidhealach]] a tha anns a' Ghàidhlig. Tha Goidhealach a' gabhail a-steach na cànanan Gàidhealach gu lèir; [[Gàidhlig na h-Èireann]], [[Gàidhlig Mhanainn]], agus Gàidhlig agus gu dearbh chan eil anns an fhacal "Goidhealach" ach seann fhacal a tha a' ciallachadh "Gàidhealach".
 
Tha mu 58,552 ga bruidhinn ann an Alba.
 
== Teaghlach Cànain ==
Tha a h-uile cànan Gàidhealach air fàs bhon t-[[Seann-Ghàidhlig]] a bhathar a' bruidhinn o chionn còrr is mìle bliadhna - an cànan ris an canar "''Old Irish''" mar is trice anns [[a' Bheurla]] ged a bhiodh "''Old Gaelic''" nas cuimsich. Ann an Alba canar "''Scottish Gaelic''", "''Scots Gaelic''" no gu tric "''Gaelic''" a-mhàin ris a' chànan. Air taobh a-muigh na h-Alba bidh feadhainn ag ainmeachadh na Gàidhlig mar "Scottish" no "Scots" ach chan eil seo cumanta ann am [[Beurla na h-Alba]] oir tha ciall an dara fhacail seo air atharrachadh tarsainn air na linntean gu bhith a' ciallachadh na [[a' Bheurla Ghallda|Beurla Ghallda]] ris an canar "''Scots''", "''Lowland Scots''" no "''Lallans''", agus "''Doric''" anns a chainnt fhèin.
 
'S i a' Ghàidhlig an cànan dualchasach aig na [[Gàidheil]] agus tha ceangail daingeann aice ri [[Gàidhlig na h-Èireann]]. Ge-tà, tha àite fhathast aig a' Ghàidhlig ann an [[dualchas na h-Alba]] agus cha do chaill i a-riamh a h-inbhe gu lèir mar chànan nàiseanta na h-Alba agus 's iomadh Albannach a bhios ag aithneachadh an àite chudromaich aice anns an dùthaich agus ann an eachdraidh na dùthcha. Ach cuiridh feadhainn eile dì-meas oirre mar chànan roinneil gun àite no eachdraidh ach air [[a' Ghaidhealtachd]] agus ann an [[Innse Gall]].
Loidhne 35:
== Eachdraidh ==
=== Tòiseachadh ===
[[Faidhle:BookDeerMattCh1vv18 21Fol05r.jpg|thumb|240px|left|Tha an duilleag 5r teacsa an t-Soisgeil a Rèir Mhata anns a’ Ghàidhlig.]]'S e cànan eachdraidheil do chuid mhòr de dh'[[Alba]] a th' anns a' Ghàidhlig agus is ann air na seann Ghàidheal, air an tug na Ròmanaich "[[Scotti]]" san [[Laideann]], a chaidh Alba ainmeachadh mar "[[Scotia]]" no "''Scotland''" anns a' chànan [[Gallda|Ghallta]]. Chan eilear cinnteach air dè cho fada 's a tha eachdraidh na Gàidhlig ann am [[Breatainn]] a tuath ach tha fianais ann bho ainmean-àite gun tàinig luchd-àiteachaidh Gàidhealach gu math tràth agus ann am mòr-àireamh do na Rannaibh ann an Gall-Ghàidhealaibh mus robh rìoghachd Dhál Riata air a stèidheachadh timcheall 500 AD. <ref>Iona, Anna Ritchie, Historic Scotland, 1997, ISBN 0-7134-7856-X; t-d: 29-30</ref>
 
Tha a’ Ghàidhlig air a bhith ga bruidhinn ann an Alba fad còrr is 1500 bliadhna, bhon a thugar a-nall à Èirinn i le na fògarraich a thathaich ann an [[Dail Riata]], mòr-thir cuimseach far a bheil Earra-Ghàidheal an-diugh. Bhon toiseach seo, sgaoil a’ Ghàidhlig a-mach tron mhòr chuid dhen dùthaich agus gu Innse Gall, a gabhail àite nan Cruithneach agus nan treubhan Ceilteach eile a bha san tìr. ''Cha do dh’fhuirich taobh a-muigh "Alba Ghàidhealach" seo ach a-mhàin Gallaibh, fìor earra dheas na dùthcha, agus na h-eileanan aig tuath.'' Le sin, feumaidh gun deach a’ Ghàidhlig a bhruidhinn, sa mhòr-chuid na dùthcha agus tha i air dìleab fhàgail ann an ainmean-àite na dùthcha.
Loidhne 51:
Thòisich a' Ghàidhlig a' crìonadh air tìr-mhór na h-Alba mu thoiseach na 13mh linn agus leis a-seo thòisich i a bhith a' call a h-inbhe mar chànan nàiseanta. Mu thoiseach na 15mh linn bha sgeul air tighinn [[Mì rùn mòr nan Gall]] agus cò-strì eadar na h-Albannaich Ghàidhealach agus na h-Albannaich Ghallda. Ged a bhàsaich a' Ghàidhlig anns a' chuid as motha den [[Galldachd|Ghalldachd]] bha i fhathast ga bruidhinn ann am pàirtean, [[Charraig]] agus na [[Gall-Ghàidhealaibh]] nam measg, cho fadalach ris an 18mh linn.
 
Ann am bliadhnaichean tràtha an 16mh linn, dh' atharraich na Goill ainm na Gàidhlig bho Scottis gu "Erse" (agus sin a' ciallachadh Èireannach). Chleachdadh "Scottis" bhon uair sin mar ainm airson buidhinn de [[dual-chainnt|dhual-chainntean]] a dh' fhàs bho Bheurla Meadhan Aoisean (''Middle English'') a bha ga bruidhinn am broinn [[Rìoghachd na h-Alba]]). Chruthaich sin sgaradh eadar na daoine ann an Alba aig an àm agus chunnacas na Gàidheil mar sluagh chèin.
 
[[Faidhle:Sgurr alasdair.jpg|thumb|left|320px|Sgùrr Alasdair, a' bheinn as àirde san Eilean Sgitheanach. Tha iomadh beinn ann an Alba air a bheil ainm Gàidhlig.]]
Loidhne 272:
Tha oidhirpean ann an cànan ùrachadh tro cruthachadh [[nua-fhacal|nua-fhacail]] a' bheanas ri adhartasan agus atharraichean a-rèir [[teicneòlas|teicneòlais]] agus cùisean eile co-cheangailte ri beatha an latha an-diugh. Ach 's tric a thèid am facal Beurla a ghabhail agus a chur ann an litreachadh na Gàidhlig; mar eisimpleir Telebhisean bho Television ('s e "cian-dealbh" ainm eile sa Ghàidhlig air a shon nach eil cho cumanta), ''coimpiùtar'' bho ''computer'' (ainmean eile nach tèid cleachdadh: ''aireamhadair'', ''bocsa-fiosa''). Leis na gnìomhairean, mar eisimpleir, is tric a thèid facail na Beurla a chleachdadh le deireadh Gàidhlig (-eadh, no an [[Leòdhas]], -igeadh) mar eisimpleir; "Tha mi a' ''watch''eadh/''watch''igeadh an ''telly''" (an àite "Tha mi a' ''coimhead'' air a' ''chian-dhealbh''").
A' dol san cùrsa eile, tha buaidh air a bhith aig a' Ghàidhlig air a' [[Beurla Ghallda|Bheurla Ghallda]] agus Beurla gu ìre, gu h-àraidh Beurla na h-Alba. Tha facail iasadach bhon Ghàidhlig gus na cànanan seo mar : ''ben'' (beinn), ''brogue'' (bròg), ''clan'' (clann), ''glen'' (gleann), ''strontium'' (Sròn an t-Sìthein), ''slogan'' (sluagh-ghairm), ''whisky'' (uisge), agus loch. Dhrùidh fòn-eòlas na Gàidhlig gu math blas Beurla na Gàidhealtachd. Mar eisimpleir ann an Gàidhealtachd, mar sin tha [x] (amhail ''lo'''ch''''' is ''Albanna'''ch''''') glè choitidh.
 
== Eadar-dhealachaidhean ri Gàidhlig na h-Éireann agus Gàidhlig Mhanainneach==
Loidhne 315:
'''Eisimpleirean:'''
 
* Gàidhlig (Leòdhais) - Dè mar a tha thu?
* Gàidhlig Choitcheann — Ciamar a tha thu?
 
* Gàidhlig Choitcheannna h-Éireann (Ulaidh)CiamarCaidé mar a thatá tú?, ''no'' Cad é mar atá thu?
* Gàidhlig na h-Éireann Choitcheann — Conas atá tú?
 
* Gàidhlig — Chan eil airgead agam.
Gàidhlig na h-Éireann (Ulaidh) — Caidé mar a tá tú?, ''no'' Cad é mar atá tú?
* Gàidhlig na h-Éireann — Níl airgead agam
 
Gàidhlig na h-Éireann Choitcheann — Conas atá tú?
 
 
Gàidhlig - Chan eil airgead agam.
 
Gàidhlig na h-Éireann - Níl airgead agam
 
 
'''Gàidhlig na h-Éireann''' : '''Gàidhlig'''
 
* Gael : Gàidheal
* lá : latha
 
* oíche : lathaoidhche
* isteach : a-steach
 
oíche* scoil : oidhchesgoil
* páiste : pàisde
 
isteach* gan : a-steachgun
* údarás : ùghdarras
 
* oifig : oifis (air a neo oifig)
scoil : sgoil
* oscailte : fosgailte
 
* bliain : bliadhna
páiste : pàisde
* raidió : rèidio (gath-cian-sgrìobhach)
 
* rialtas : riaghaltas
gan : gun
* parlaimint : pàrlamaid
 
* oileán : eilean
údarás : ùghdarras
 
oifig : oifis (air a neo oifig)
 
oscailte : fosgailte
 
bliain : bliadhna
 
raidió : rèidio (gath-cian-sgrìobhach)
 
rialtas : riaghaltas
 
parlaimint : pàrlamaid
 
oileán : eilean
 
===Eadar-dhealachaidhean ri Gàidhlig Mhanainneach===
Line 365 ⟶ 344:
'''Eisimpleirean:'''
 
* Gàidhlig Choitcheann — Ciamar a tha thu?
* Gàidhlig Mhanainneach — Kys t'ou?
 
* Gàidhlig MhanainneachChoitcheannKysSeo an t'ou?taigh agam.
* Gàidhlig Mhanainneach — Shoh yn thie aym.
 
 
Gàidhlig Choitcheann — Seo an taigh agam.
 
Gàidhlig Mhanainneach — Shoh yn thie aym.
 
 
'''Gàidhlig Mhanainneach''' : '''Gàidhlig'''
 
Gael : Gàidheal
 
laa : latha
 
oie : oidhche
 
sthie : a-steach
 
scoill : sgoil
 
paitçhey : pàisde
 
gyn : gun
 
eaghtyrys : ùghdarras
 
offish : oifis (air a neo oifig)
 
foshlit : fosgailte
 
blein : bliadhna
 
radio : rèidio (gath-cian-sgrìobhach)
 
reiltys : riaghaltas
 
'''Gàidhlig Mhanainneach''' : '''Gàidhlig'''
ard-whaiyl : pàrlamaid
 
* Gael : Gàidheal
ellan<ref>{{cite web |url=http://www.mannin.info/Mannin/fockleyr/e2m.php |title=ON-LINE MANX DICTIONARY |author=<!--Not stated--> |date= |website=ON-LINE MANX DICTIONARY |publisher=J.F. Craine |access-date=16 June 2020 |quote=}}</ref> : eilean
* laa : latha
* oie : oidhche
* sthie : a-steach
* scoill : sgoil
* paitçhey : pàisde
* gyn : gun
* eaghtyrys : ùghdarras
* offish : oifis (air a neo oifig)
* foshlit : fosgailte
* blein : bliadhna
* radio : rèidio (gath-cian-sgrìobhach)
* reiltys : riaghaltas
* ard-whaiyl : pàrlamaid
* ellan<ref>{{cite web |url=http://www.mannin.info/Mannin/fockleyr/e2m.php |title=ON-LINE MANX DICTIONARY |author=<!--Not stated--> |date= |website=ON-LINE MANX DICTIONARY |publisher=J.F. Craine |access-date=16 June 2020 |quote=}}</ref> : eilean
 
== Tùsan ==