An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Gàidheal"

Content deleted Content added
bNo edit summary
bNo edit summary
Loidhne 3:
Ged nach eil mòran sam bith a' bruidhinn na Gàidhlig tuilleadh ann an gin de na dùthchannan a tha air an ainmeachadh gu h-àrd, b' àbhaist gur i am prìomh chànan aig a' mhòr-shluagh agus aig na rìghrean còmhla ri na h-uaislean eile.
 
==Eachdraidh nan GaidhealGàidheal==
Is ann fo Ghàidheil a bha Alba stèidhichte nuair a ghabh [[Coinneach mac Ailpin]], Rìgh [[Dal Riada|Dail Riata]] - an t-seann [[rìoghachd]] a bh' aig a' chiad Ghàidheil ann an Alba, grèim air slat rìoghail nan [[Cruithneach|Cruithnich]] agus mar seo bha aonachadh eadar an dà dhùthaich. 'S ann tro a mhàthair, ban-phrionnsa Cruithneach, a bha cothrom aig Coinneach a shuidhe air an [[Cathair-rìoghail]] aig [[Pictavia]] agus bha gu leòr pòsadh agus càirdeas eadar na GaidheilGàidheil agus na Cruithnich. Mar seo an dèidh do Ghàidheil cumhachd fhaighinn, thoisich a' Ghàidhlig buaidh a dhèanamh air cànan nan Cruithneach, agus ged nach robh uibhir a Ghàidheil ann an Alba ri Cruithneach (tha dùil gun robh corr is naoi Cruithneach airson a h-uile Gàidheal) am broinn corr is ceud/dà cheud bliadhna, cha robh càil ach cuimhne de chànain nan Cruithneach air fhàgail. 'Se Gàidhlig am prìomh cànan ann am [[Breatainn]] a tuath a' nis.
 
==Tighean na Lochlannaich==
Is ann à [[Èirinn]] a' dh'imrich na Gàidheil a' dh'Alba agus 's e Gàidhlig an [[cànan]] a bh' air a bhruidhinn air feadh an t-[[eilean]] ud. Dh'atharraich seo an dèidh an [[9mh linn|naoidheamh linn]] nuair a thoisich sgrios nan [[Lochlainn|Lochlannach]] agus le ionnsaigh fhiadhaich ghabh iad cumhachd tarsainn air pàirtean mòra den eilean - mar eisimpleir, an "Dubh Linn" air a neo 'san latha an diugh 'Dublin' sa Bheurla (is "Divlyn" sa [[Gaelg|Ghàidhlig Mhanainn]]) agus [[Baile Átha Cliath]] 'sa Ghàidhlig na h-Èireann/ no na h-Alba.
 
Chan ann a-mhàin an Èirinn a lorgadh tu [[Gall]] bhon [[Lochlainn]] a' dèanamh creach agus sgrios ach cuideachd an Alba, Mhanainn (far an do ghabh iad grèim air an cathair-rìoghail) agus gu mòr ann an [[Sasainn]] far an do dh'ionnsaigh iad bho rìgh [[Cnut]] air a no Canute 'san [[11mh linn|aona linn deug]] agus cheannsaich iad an dùthaich.
Ann an Alba chaidh [[na h-Eileanan Siar]] agus a' mhòrchuid den taobh Iar den dùthaich a ghlèidheadh fo cumhachd nan Lochlannaich - 'sann mar seo a' tha an t-ainm '[[Innse Gall]] againn air na h-eilean 'san latha an diugh ged is e 'Innse Gàidheal' a bhiodh nas fìrinneach.
 
Chan ann gu tighean [[Somhairle]], an gaisgeach ainmeil ud a thoisich [[Rìoghachd nan Eilean]] agus a' dh'fhàg iomadach teaghlach cumhachdach mar [[Clann MhicDhòmhnaill]] mar a ' Shìol a fhuair na GaidheilGàidheil buaidh agus cumhachd air na Gall anns na [[meadhan aoisean]].
 
==Gàidhlig a Crìonadh an Alba==
Loidhne 24:
==Deireadh an Tighearnas agus toiseach a' Chreach==
[[Faidhle:MapC2.JPG|thumb|right|An t-Saoghal Gàidhealach mu 1500]]
Anns a' bhliadhna [[1493]] chrìochnaich [[Tighearnas nan Eilean]] agus, seach nach robh cumhachd no riaghaltas GaidhealachGàidhealach ri lorg, thoisich àm 'nuair a' bha sabaid is goid cumanta 'sa [[Gàidhealtachd|Ghàidhealtachd]]. Chanar 'Linn nan Creach' ris an t-àm seo agus tha a' mhòrchuid de sheann bhàrdachd Gàidhlig o' na bliadhnaichean seo.
 
Le na linntean a leanas tha nas lugha agus nas lugha Albannaich a' bruidhinn a' Ghàidhlig agus tha a Ghàidhealtachd a fàs nas lugha cuideachd. Aig an aon àm tha [[Beurla]] a dèanamh ionnsaigh mòr an aghaidh a' Ghàidhlig ann an Èirinn an deidh do na h-uaislean imrich gu tìr mòr an [[Roinn-Eòrpa]] le feagal bho na [[Sasannaich]] (Chanair '''Flight of the Earls''<nowiki/>' ris an seo anns a' Bheurla) .
 
Thug seo cothrom do Shasainn, a' bha air cumhachd fhaighinn an Èirinn o' chionn linntean, sluagh mhòr de Ghoille a' ghluasad - mar is àbhaist bhon [[Galldachd]] gu [[Èirinn]] agus [[Ullamh]] gu h-àraid. Bhris seo an Gàidhealtachd Mòr a bh' ann fo taobh an iar-dheas de Èirinn gu ear-thuath de dh'Alba agus bhon àm is tha barrachd agus barrachd atharraichean a' nochdadh ann an Gàidhlig an dà dùthaich gu, mu dheireadh, bha dà (trì le Mhanann) chànain atharraichte ann.
Loidhne 33:
 
==An latha an Diugh==
'San ficheadamh linn tha a' GhaidhealGhàidheal agus a' Ghàidhealtachd air fàs nas gann agus nas lugha nas luath na aig àm sam bith an eachdraidh. Bha mu 280,000 GaidhealGàidheal an Alba aig toiseach an linn agus a-nis tha fo 60,000. Ged a' tha an cànan air tòiseachadh taic fhaighinn fo pàrlamaid Bhreatainn agus Alba le sgoiltean a teagaisg 'sa chànan chan eil fios an dèid a sàbhaladh.
 
Ann an [[Èirinn]] chaidh taic làidir a thoirt dhan chànan fon [[Poblachd]] agus is e am prìomh cànan aig an riaghaltas is tha mòran foghlam air a' thoirt seachad sa chànan ach tha e fhathast a crìonadh le mu 70,000 neach a' bhios ga chleachdadh mar prìomh cànan (ged a chanas mu 1.5 millean gu bheil iad fileanta gu ìre mhath no uabhasach math.)
Loidhne 51:
*[[Gàidhlig]]
*[[Gall]]
*[[A' Ghaidhealtachd|A' Ghàidhealtachd]]
*[[A' Ghalldachd]]
*[[Cànan]]