An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Martin Luther"

B' e manach agus ollamh [[a' Ghearmailt|Gearmailteach]] a bha ann am '''Màrtainn Lùtair''' ([[10 an t-Samhain]] [[1483]] - [[18 an Gearran]] [[1546]]). Bha na beachdan ùra aige a' toiseachadhtòiseachadh [[an t-Ath-Leasachadh|an Ath-Leasachaidh]].

Rugadh Màrtainn Lùtair (''Martin Luther'' 'sa Bheurla) [[10 an t-Samhain 1483]] ann an [[Eisleben]] ann an [[Sagsainn-Anhalt]]. Chaidh a thogail ann am Mansfeld, far an do dh’fhàs athair Mhàrtainn rud beag beairteach le bhith ag obair mar thuathanach agus mèinnear. Mar sin b’ urrainn do Mhàrtainn a dhol dhan oilthigh, far an do dh’ionnsaich e [[Laideann]], gràmair, ùr-labhairt, ealain-reusanachaidh, beus-eòlas agus ceòl. O chionn’ s gum bu mhiann le athair Mhàrtainn gum biodh Màrtainn na fear-lagha, chaidh Màrtainn do [[Oilthigh Erfurt]]. Ach aon latha, nuair a bha Màrtainn a’ tilleadh do dh’Erfurt, thàinig stoirm le tàirneanach agus dealanach uabhasach. Bha eagal a bheatha air, agus thuirt e: "Naomh Anna, cuidich mi, ma leigeas tu mi a bhith beò, bidh mi nam mhanach". Mar sin chaidh e an-aghaidh toil athair do mhanach. Ann an 1507 fhuair e òrdachadh sagartachd. An uair sin chaidh e gu [[Wittenberg]] airson rannsachadh diadhaireachd, far an do dh’ionnsaich e [[Greugais]] agus [[Eabhra]]. Ann an 19 an Dàmhair 1512 cheumnaich e le PhD. An dèidh sin thòisich e air a theagasg mar ollamh mu "''Lectura in Biblia''" ann an [[Oilthigh Halle-Wittenberg|Oilthigh Wittenberg]].<ref name=Brecht12>Brecht, Martin. ''Martin Luther''. tr. James L. Schaaf, Philadelphia: Fortress Press, 1985–93, 1:112–127.</ref> <ref>{{cite book |last=Hendrix |first=Scott H. |year=2015 |title=Martin Luther: Visionary Reformer |place=New Haven, CT |publisher=Yale University Press |isbn=978-0-300-16669-9 |page=44}}</ref>

Bha Màrtainn Lùtair a’ teagasg mun bhìobaillBhìobaill, ach airson bhliadhnachan bha smaoin trom aige: ciamar a gheibh mi Dia iochdmhòr? Aon oidhche, (chan eil an luchd-rannsachadhrannsachaidh cinnteach: eadar 1511-13 neo 1515-18) nuair a bha e a’ meòmhrachadh air rann Rom.1.17<ref>Rann Rom.1.17: Oir tha fireantachd Dhè air a foillseachadh ann an tre chreideamh gu creideamh: mar a tha e sgrìobhte: Bidh am fìrean beò tre chreideamh.</ref>, thàinig an fhreagairt tro rann [[Habacuc|Hab]]. 2.4.<ref>Rann [[Habacuc|Hab]].2.4: Feuch, chan eil a anam-san, a tha air a thogail suas, ceart an taobh a-staigh dheth; ach mairidh am fìrean beò le a chreideamh.</ref> : Is e gibht iochdmhòriochdmhor a tha anns a’ cheartas Dhè. Tha na daoine ga fhaighinn tron chreideamh a-mhàin. Chan urrainnear seo a chuir an gnìomh tron obair neo cliù fhèin! A-nis bha beachdan Mhàrtainn Lùtair gu tùr an-aghaidh malairt le litrichean-loghadhloghaidh, a rinn an eaglais chaitligeachChaitligeach.

Fhuair Lùtair cuideachadh bho Frederick III à [[Sagsainn-Anhalt]], a chuir air falach e mar „Junker Jörg“ air a’ Wartburg ann an [[Thüringen]]. An seo dh’eadar-theangaich e am [[bìoballBìoball]] tùsail bhon Ghreugais agus Eabhra gu [[Gearmailtis]] ann an 11 seachdainean a-mhàin. Ach rinn e sin ann an cànan laitheillàitheil nan daoine. B’ e sin am bìoballBìoball ris an canar ''Lutherbibel'' (bìoballBìoball Lùtair) an-diugh. Leis an inneal clò-bhualadh ùr chaidh am bìoball fhoillseachadh air feadh na Gearmailt gu math luath. Thòisich na daoine an cànan às a' bhìoballBhìoball a chleachdach. B’ e sin an t-àm far deach an Àrd-Ghearmailtis oifigealoifigeil a chruthaich.

Aig an aon àm bha [[Melanchthon]], deagh charaid aig Mhàrtainn, a’ sgaoileadh nam beachdan ùra. O chionn 's gun robh na daoine deiseil agus deònach airson ath-nuachaidh, chleachd iad na argamaidean Lùtair airson na h-eaglaise fhagailfhàgail. Theich mòran manachan agus caileachancailleachan dhubha às na manachainnean cuideachd. Chaidh iad uile ri cheilechèile airson eaglais nuadh a’ steidheachadhstèidheachadh ris an cainte Eaglais [[Pròsdanachas|Pròstanach]] (bho Protestare: casaid, gearan).

Ach bha trioblaidean mòra ann am [[Wittenberg]] mu na dòighean ceart anns an eaglais ùir agus mar sin chaidh Màrtainn air- ais. Dh’atharraich esan an t-aifreann a rèir a’ bhìoballBhìoball. Gus 1545 chuir e òraidean seachad ann am Wittenberg agus ghabh e a bheachdan airson chuspairean diofraichte. Ach anns an fharsaingeachd cha do chuir esan [[an t-Ath-Leasachadh]] air adhart.

Bha Màrtainn an aghaidh an t-seasganachd cuideachd. Ann an 1525 phòs e Katharina von Bora, caileachcailleach dhubh, a theich às a’ mhanach. Bha sianar cloinne aca. Chaochail e air turas ann an [[Eisleben]] ann an [[1546]], ach chaidh a thiodhlacadhthìodhlacadh ann an Eaglais a' Chaisteil Wittenberg.