An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Gàidheal"

Is iad na '''Gàidheil''' (sluagh [[Ceilteach]]) a bhios a' bruidhinn [[Gàidhlig]] no cànanan Gàidhealach eile. Tha ceithir dùthchannan san [[la]]tha an-diugh aig a bheil [[eachdraidh]] a tha co-cheangailte gu mòr leis na Gàidheil. Is iad : [[Alba]], [[Éirinn]] (an dà thaobh) agus [[Eilean Mhanainn]]. Tha Alba is [[Éirinn-Èirinn a- Tuath]] (6/32 siorrachdan Éireannach) fo'n [[Rìoghachd Aonaichte]] (le [[sgaoileadh-cumhachd]], o chionn na 1990s); Eilean Mhanainn fo smachd Bhreatainn (ach le [[pàrlamaid]] aca fhèin, agus air taobh a muigh an Rìoghachd Aonaichte), agus [[Poblachd na h-Éireann]] (26/32 siorrachdan Éireannach) na stàit neo-eisimeileach.

Is ann fo Ghàidheil a bha Alba stèidhichte nuair a ghabh [[Coinneach mac Ailpin]], Rìgh [[Dal Riada]] - an t-seann [[rìoghachd]] a bh' aig a' chiad Ghàidheil ann an Alba, grèim air slat rìoghail nan [[Cruithneach|Cruithnich]] agus mar seo bha aonachadh eadar an dà dhùthachdhùthaich. 'S ann tro a mhàthair, ban-phrionnsa Cruithneach, a bha cothrom aig Coinneach a shuidhe air an [[Cathair-rìoghail]] aig [[Pictavia]] agus bha gu leòr pòsadh agus càirdeas eadar na Gaidheil agus na Cruithnich. Mar seo an dèidh do Ghàidheil cumhachd fhaighinn, thoisich a' Ghàidhlig buaidh a dhèanamh air cànan nan Cruithneach, agus ged nach robh uidhearuibhir a Ghàidheil ann an Alba ri Cruithneach (tha dùil gun robh corr is naoi Cruithneach airson a h-uile Gàidheal) am broinn corr is ceud/dà cheud bliadhna, cha robh càil ach cuimhne de chànain nan Cruithneach air fhàgail. 'Se Gàidhlig am prìomh cànan ann am [[Breatainn]] a' tuath a' nis.

Is ann à [[Èirinn]] a' dh'imrich na Gàidheil a' dh'Alba agus 's e Gàidhlig an [[cànan]] a bh' air a bhruidhinn air feadh an t-[[eilean]] ud. Dh'atharraich seo an dèidh an [[9mh linn|naoidheamh linn]] nuair a thoisich sgrios nan [[Lochlainn|Lochlannach]] agus le ionnsaigh fiathachfhiadhaich ghabh iad cumhachd tarsainn air pàirtean mòra den eilean - mar eisimpleir, an "Dubh Linn" air a neo 'san latha an diugh 'Dublin' sa Bheurla (is "Divlyn" sa [[Gaelg|Ghàidhlig Mhanainn]]) agus [[Baile Átha Cliath]] 'sa Ghàidhlig na h-Èireann/Alba.

Chan ann a-mhàin an Èirinn a lorgadh tùtu [[Gall]] bhon [[Lochlainn]] a' dèanamh creach agus sgrios ach cuideachd an Alba, Mhanainn (far an do ghabh iad grèim air an cathair-rìoghail) agus gu mòr ann an [[Sasainn]] far an do dh'ionnsaigh iad bho rìgh [[Cnut]] air a no Canute 'san [[11mh linn|aona linn deug]] agus cheannsaich iad an dùthaich.

Anns a' bhliadhna [[1493]] chrìochnaich [[Tighearnas nan Eilean]] agus, seach nach robh cùmhachdcumhachd no riaghaltas Gaidhealach ri lorg, thoisich àm 'nuair a' bha sabaid is goid cumanta 'sa [[Gàidhealtachd|Ghàidhealtachd]]. Chanar 'Linn nan Creach' ris an t-àm seo agus tha a' mhòrchuid de sheann bhàrdachd Gàidhlig o' na bliadhnaichean seo.

Le na linntean a leanas tha nas lugha agus nas lugha Albannaich a' bruidhinn a' Ghàidhlig agus tha a Ghàidhealtachd a fàs nas lugha cuideachd. Aig an aon àm tha [[Beurla]] a dèanamh ionnsaigh mòr an aghaidh a' Ghàidhlig ann an Èirinn an deidh do na h-uaislean imrich gu tìr mòr an [[Roinn-Eòrpa]] le feagal bho na [[Sasannaich]] ( Chanair 'Flight of the Earls' ris an seo anns a' Bheurla) .