An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Fiosaig"

Content deleted Content added
b ceangal, li
No edit summary
Loidhne 1:
[[Faidhle:CollageFisica.jpg|thumb|right|300px|Eòlas-nàdair, eisimpleirean às na roinnean diofraichte]]
'S e '''eòlas-nàdair''' (no feallsanachd-nàdarra, no fiosag) an [[Saidheans#saidheans nàdarrach|saidheans nàdarrach]] a tha a' ceasnachadh
riaghailtean bunaiteach an [[nàdar|nàdair]]. Tha e a' rannsachadh [[co-phàirtean bunaiteach]] an nàdair agus nan eadar-obraichean orra. Tha e a' dèiligeadh ris na feartan agus ri giùlan [[stuth]]a is [[lùths|lùiths]] ann am [[fànas]] is ann an [[tìde]]. Tha e a' dèiligeadh ri daineamaig fànais is tìde cuideachd.
[[co-phàirtean bunaiteach]] an nàdair agus nan eadar-obraichean orra.
Tha e a' dèiligeadh ris na feartan agus ri giùlan [[stuth]]a is
[[lùths|lùiths]] ann am [[fànas]] is ann an [[tìde]]. Tha e a' deiligeadh ri daineamaig fànais is tìde cuideachd.
Bheirear iomradh air nàdar-fheallsanachd gu tric mar [[saidheans]] an nàdair neo-bheathail, an coimeas ri [[bith-eòlas]], saidheans an nàdair bheathail.
 
Tha iomadh roinntean anns an saidheans seo. Tha feallsanaich-nadurra air a bhi ri rannsachadh leantainneach bhon [[17mh linn]], nuair a rinn [[Isaac Newton]] cuid obair bun-aiteachbunaiteach air feartan (no buaidhean) de solas.
 
== Aonadan Thomhais ==
 
Tha aonadan-thomhais riatanach ri deuchainnean saidheansail. Is [[Système international d'unités]] neo '''SI''' an siostam-thomhais caighdeanachd de eòlas-nàdair anns an latha an diugh. Tha
e stèidhichte air seachd bun-aonadan. Tha gach bun-aonad na h-aonad thomhais do bun-fheairt. Gabhar le abhaisteas, gu bheil gach bun-fheart ann an seòlad neo-eisimileachdeisimeileachd fa-leth.
Is iad na bun-fheartan: fàd, màs, tìm, teasad, srùth-dhealaineachd, àireamh agus soillearad.
Is iad na bun-aonadan: '''Metre, Cilogram, Diog (seconde), Ceilbhin, Ampere, Mòl''', agus '''Càindeile'''. Tha ainmean agus comharraidhean nan aonad aontaichte aig ìre eadar-nàiseanta, ach le abhaisteas sgrìobhair ainmeananainmean nan aonad an aithisgean agus paipearanpàipearan a rèir na caighdeanan litrichidh daingnichte ri cànan an aithisg.
 
== Optaig ==
Is i seo an roinn de eòlas-nàdair a dheiligeasdhèiligeas le buaidhean de solas. Rinneadh an rannsachadh bunaiteach air an sgoil seo le am feallsanach ainmeil Sasunnach Sir Issac Newton (1642-1727) rè an 17mh linn.
 
Fhoillseach Newton tractas-mòr "Opticks" air a'chuise chùise seo anns a bhliadhna 1706 (Dearbh). Anns an tractas sin chaidh ainmeachadh air agus mineachadhmìneachadh de cuid math de "dlighean" optaig, bu sonraichtesònraichte dlighean ath-tilgidh (le sgathanansgàthanan) agus dlighean ath-sgaraidh (le lionsan).
 
 
== Nàdair de Solas ==
Cha robh nàdair de solas cinnteach ri linn Newtoin- bha cuid feallsanaich den bheachd gur e sruth de meanbh-cnapanchnapan a bha ann an gàthgath-sholaissolais agus cuid den bheachd gu robh solas a' siubhal na tuinn. Tha fios againn anns an latha an diugh gu bheil nàdair de sruth de meanbh-cnapanchnapan (fotonan)''agus'' gu bheil nàdair de tuinn ann an gàthgath sholuis.
 
== Co-Gluasad ==
Seo an roinn de eòlas-nàdair a dheiligeasdhèiligeas le cnapan stughstuth fo bhuaidh cumhachdan-eiginn (no forsaichean). Tha co-gluasadan clasaigeachdclasaigeach steidhichtestèidhichte air tritrì dlighean a chaidh air ainmeachadh le Isaac Newton, mar àlach chanar "Na dlighean co-ghluasad Newtoin" dhaibh.
 
1 A' chiad dlighe co-gluasad de Newton
 
"Is buadh do gach corp gun laighe e na fois neo gun cum e air, na shiubhal aig astar cunbhalach air rian direach mur a bi cumhachd-eiginn a' gnàthadh air."
Line 36 ⟶ 33:
"Nuair a bhios cumhachd-eiginn a' gnathadh air corp, bithidh luach an luathachaidh a rèir an fhorsa roinnte le a [[tomad|thomad]]."
 
(Is abhaistàbhaist dhuinn a sgriobhsgrìobh seo anns an cruth "Forsa = tomad x luathachadh")
 
3. An treas dlighe co-gluasad de Newton
Line 42 ⟶ 39:
"Ri gach iomain bacachd"
 
No mar a sgriobh Newton a fhein "Actionem quod semper reactionem", a' ciallachadh nach bruth cumhachd-eiginn (forsa)air ni sam bith ach, an luib an ath-luathsachadh a tha aobharaichte air an cnap tomaid a tha ann leis a bhruthadhbhrùthadh bithidh an cnap a phutadh air ais (bacachd) an aghaidh am forsa iomain. (Dearbhar seo le deuchainn simplidh: prib balla agus goiteachar d' ordag).
 
{{Commonscat|Physics|Eòlas-nàdair}}
 
[[Roinn-seòrsa:Eòlas-nàdair|*]]
 
{{Link FA|id}}
{{Link FA|lmo}}
{{Link FA|pt}}
{{Link FA|sq}}
{{Link GA|es}}
{{Link GA|fi}}
{{Link GA|uk}}
{{Link GA|zh}}