An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Rathad-iarainn"

Aig a' charr as simplidh chan eil dith ach air rathad singilte goirid agus carbad a-mhàin. Bha cuid de na h-ionadan-bhradain air an Abhainn Tatha a' cleachdadh rathadan-iarainn mar seo [[iasg|eisg]] a ghiulainnghiùlain suas dhan rathad-dubh eadar [[Peairt]] is [[Dùn Deagh]] sìos ris na [[1990an]].

Chaidh turachadh air '''rathaidean nan gad''' ann an [[Sasainn|Sasuinn]] mun bhliadhna 1604. Is ann as fiodh a rinneadh na gadan do na rathadaibh nan gad bu thraithetràithe agus b' e cumhachd eich a tharruinn na uaganain a chaidh orra. Chaidh toiseach air cleachdadh gadan iarainn bho meadhan an 18mh linn, agus bho toiseach an 19mh linn chuireadh [[carbad-smuidsmùide|carbadan-smuidsmùide]] an gniomhgnìomh. Ré na 1820'n rinn [[Nicholas Wood]] an rannsachadh a dhearbh bun-saidheans an rathaid-iarainn, agus an luib sin, eadar 1825 agus 1840, chaidh leasachadh ana-mhormhòr air an teicneolas. A roimhe 1850, leigeadh na cnaimheancnàimhean de branndairean naiseantanàiseanta agus eadar-naiseantanàiseanta air feadh EorpaEòrpa.

Tha an sgriobhadhsgrìobhadh eachdraidheil bu sine mu rathad nan gad a' nochdadh ann an cuisecùise laghail Sasunnach a chaidh air eisdeachdèisdeachd an 1604. B' e cnap na cuisecùise gu robh fear seilbh mheinnemhèinne-ghuailguail air cuir "tylting rails" tharaisthairis air fearann (a bha an seilbh fear eile) eadar beul a mheinnmhèinn agus laimrig air [[Abhainn na Sebheirn]] ann an Siorramachd Nottinghaim.

Mun bhliadhna 1609 dh'fhuair fear aà ShiorramachSiorramachd Nottinghaim dondom b' ainm Beaumont taic air meinnemèinn-ghuail air Bruaiche na Tyne an Ear-Thuathathuath na SasuinnShasainn, thug e leis iomadh innlean nach robh aithnichte annsann an Ear-Thuaththuath na SasuinnShasainn aig an amàm - nannam measg SniomhaireanSnìomhairean TalmhuinnTalmhainn agus coinceapcoincheap rathad nan gad. Thug muintirmuinntir Ear-Thuath nathuath SasuinnShasainn ri na h-innlean seo, bu sonraichtesònraichte rathaidean nan gad agus chaidh leasachadh nan raointean-ghuail mu Caisteal Nuadh air Taidhne air adhart gu luatha. Thogadh ficheadan de rathaidean nan Gad eadar beul-meinnibh agus laimrigibh aibhne. Bha rathaidean nan gad, neo '''Ródanrathaidean-Uagainuagain''' mar a chaidh orra, cho dluthdlùth cheangailte ri leasachadh na sgiresgìre gun deach iad fo far-ainm '''"Newcastle Road"''' roimhe deireadh an 17mh linn.

Cha robh an cuid bu mhormhòr de na rodaibhrathaidean-uagain seo nas fhada na ceithir neo coigcòig cheud meatair agus gu robh iad a' claonadh gu ireìre mhormhòr bho beulmheinnbheulmheinn chun laimrig, is ann mar sin a bhiodh carbadan lanlàn nan ruithe "leis a' bhruaich" fo cumhachd tarruinn talmhuinntalmhainn agus chuireadh eich ri feum a tharruinn na carbadan aotrom air ais ris a' mheinnmhèinn.

Chaidh leasachadh air an teicneolas mean air mhean- bho meadhan an 18mh linn chuireadh cinn iarainn air na gadaibh fhiodh agus ro dheireadh an linn rinneadh gadan-ruithe as iarainn leaghta. ThanaigThàinig cuibhliceancuibhlichean iarainn a-steachdsteach as deidh 1750 agus ro deireadh an linn rinneadh an siud 's an seo [[bòrd-claoin fein fèin-obrachaidh]].

Is ann an 1722 a chaidh togail air a' chiad ródrathad-uagain an [[Alba]], eadar [[RódRathad-uagain Tranent agus Cockenzie|Tranent agus Cockenzie]] air Raon ghuail a LódaidhLodaidh, agus is ann an 1754 a chaidh fhosgail air a chiad ródrathad-uagain an [[EireannÈirinn]], eadar an slochd ghuail aig Drum Glas an [[Contae Tir Éoghainn]] agus canal leth mhile-mhìle air falbh.

Thuraich an t-inneal smuidsmùid róthadachd aig [[Seumas Bhatt]] ann an 1784, inneal steidhichtestèidhichte a bha seo a chleachd smuidsmùid bho goilear fa-leth aig bruthaich gu math iosalìosal. Taobh a-steachdsteach deich bliadhna thoisich an Córnach [[Risteard Trevithick]] a thogail innealan “paisgte” air an robh an goilear na bunachar don inneal fheinfhèin agus a chleachd “smuid“smùid laidir”làidir” aig bruthaicheas suas ri 40 punnd air an oirleachòirleach chearnagcheàrnag ( 2.5 ailean). Thog Trevethick inneal smuidsmùid feinfèin-ghluasad cho trathtràth ri 1801 agus ann an 1804 rinn e inneal a ruitheadh air gadan airson fear a sheilbh obraichean iarainn agus rathad trama aig Pen-y-Darren an Cymru a Deas. Dhearbh an inneal a thog TrebhethicTrevethick gum b' urrainn do inneal stoithstotha a tharruinn cuid uagain na sguain, ach cha deach an cleachdadh an aite nan each a bha nan modh tarruinn abhaisteachàbhaisteach aig an am.

[[Roinn-seòrsa:Mòdh GhiùlainModh-giùlain]]