An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Eachdraidh nan damaichean air a' Ghàidhealtachd"

Bho thòiseach an naoidheamh linn deug gu timcheall 1870, bha iarrtas gun cheann airson talamh treabhta is inghilt airson feòil-caoraich is clòimhe. Nuair chaidh prisprìs na clòimhe sìos thionndaidh na h-uachdaranuachdarain gu gnothaichean ùra is mar sin bha àireamh a thabha fàs de thaighean-eunaidh a nochdadh air feadh na [[Gàidhealtachd]]. Gu math trice bha mòran luchd-obrach anns na h-àiteachean sin is mar asa b’ àbhaist geamairean, stalcairean is buachaillean air am brosnachadh a bhith a’ cumail crodh, oir gu mòr bha na coimhearsnachdan ùra sin stèidhichte ann an ceàrnan iomallach den Gàidhealtachd. Mar sin, dh’fhuirich mòran daoine sansa GàidhealtachdGhàidhealtachd airson solaraich goireasan do luchd-turais a bha ann airson fiadhachsealg, iasgach, coiseachd cnuic is spòrs. Mar eisimpleir, aig Pait, ri taobh Loch Mhonair aig ceann Gleann Srath Farrar, bha stàball airson ceathrar eich is sabhal airson ochdnar crodh-laoigh a chumail, is togalaichean eile a bharrachd air na taighean airson luchd-obrach. Bha a’ choimhearsnachd aig Pait coltach ri tuineachaidhean an iomadh àite eile air feadh na Gàidhealtachd.

Ro dheireadh an [[Dàrna Cogadh|Dàrna Cogaidh]] chaidh Achd Dealain-Uisge (Alba) 1943 tron Phàrlamaid gus sgeamaichean dealain a dhèanadh bho chumhachd an uisge ann an aibhnichean agus lochan na Gàidhealtachd a cheadachadh, fonfo ceannardascheannardas Tom Johnstone, Rùnaire na Stàite ann an-Alba. Aig an àm sin, thàinig luchd-tomhais sangu iomadh àite air feadh na Gàidhealtachd is bha iad gaa’ lorg airson àiteachean freagarrach far am biodh sgeamaichean dealan-uisge agan thogailtogail. A-rèir Bhùird an Dealain biodh na planaichean aca math anns a h-uile dòigh airson na Gàidhealtachd agus na daoine is bhiodh an dùthaich air fad a’ cur feum air leasachadh. As dèidh an dàrna cogaidh, bha na h-ùghdarrasan a’ lorgadh ro-innleachd eaconamach eadar-dhealaichte, gu h-airidh aig àm den iarrtas gun cheann airson barrachd dealain.

Fon ainm "Neart nan Gleann" thòisich iomairt gus am biodh iomadh damaicheandama aga thogail, le stèiseanan-cumhachd nan cois is mar sin bhab’ e gnìomhachas nàiseanta a th’bh’ ann bhonbho tòiseachthùs airson dealan a liubhairt air feadh na h-Alba is leasachadh sòisealta aig an aon àm, gu h-àiridh airson muinntir na Gàidhealtachd. Nuair a bha an sgeama seo aig àirdebarr a rèime, bha mu 12,000 duine ag obair air an hydro. Thàinig fireannaich bho air feadh na h-Alba gus obair a lorg às dèidh an Dàrna Cogaidh ’s iad a' faighinn deagh phàigheadh. Bha Gearmailtich, Pòlainnich agus Seicich am measg na feadhna as fheàrr air tunailean a chladhach ’s thugadh "Tunnel Tigers" orra. Cho anmoch ri na 1940an, gheibheadh fear dhiubh suas ri £35 san t-seachdain, an taice ri £3 no £4 san t-seachdain do luchd-obrach air oighreachdan.

Eadar 1947 is 1961 chaidh barrachd air 60 taighean is taighean-eunaidh a leagail, dhachaigh dha na buachaillean is stalcairean far an robh iad ag obair; bhathar a smaoineachadh gur e phrìs a bh’ ann a b’ fhiach a phàigheadh. Rè na h-ùine sin chaidh 56 damaichean a thogail is 54 stèiseanan-cumhachd uisge. A bharrachd air sin, bhachaidh faisg air 200 mìle dende tunaileanthunailean a thogail is timcheall air 400 mìle rathaid.

Mar sin thàinig iomadh atharrachadh gu tìr is muinntir. Mar eisimpleir ann an Gleann Srath Farrar (sansa sgeama Afraig-[[A' Mhanachainn|Manachainn]], aonfear guden mòrfheadhainn as motha) ach a-mach bhomhàin damdama bheagbeag, dà stèisean-cumhachd fon talamh is mòran paidhleonanphaidhleonan, gu ìre cha robh buaidh air gleanna’ ghleann-ìosal; ach aig ceann aa’ ghlinne sin chaidh ochd taighean fon uisge nuair a thogthogadh an damdama aig Monar. Thachair an aon rud trontro iomadh gleann air feadh na Gàidhealtachd; am measg nanan sgeamaichean asa motha,bu namhotha bha an feadhainnfheadhainn aig Sin, Conan, Loch Sluagh-[[Loch Obha]], Bràghad Albainn, Cruachan is Teimheil - na h-àiteachean far am biodh am buil aas bu mhothamotha.

Thàinig mòran daoine far am biodh obair gu leòr airson barrachd nan neachluchd-obrach sanair Gàidhealtachd aig an àm; mar sin, biodh gnothaicheangnìomhachasan ionadail - bùithtean, taighean-òsda, taighean-seinnse, companaidhean-siubhal, luchd-togail - a’ dèanamh math bho barrachdbharrachd gnothachaisgnìomhachais. A-rèir nan ùghdarrasan, bhiodh seilbheachd phoblach sin math airson muinntir na Gàidhealtachd san fharsaingeachd. BhaChaidh e aithnichte, cuideachd,aithneachadh gum biodh eadar-dhealachadhbhuaidh mòrmhòr airsonair nanna daoine a bha fuireach faisg air na lochan far am biodh na damaichean gan togail. Dh’fheumadh iad aiadsan gluasad dha àiteachean eile airson àiteacheanàite-fuirich ùr is obrachobair ùr, ach bha iadiadsan sansa beagbheag-chuid.

Biodh atharraichean mòra, cuideachd, airsonair sealladh-nàdair is fiadh-bheatha. Air taobh an iar Loch Mhonair, mar eisimpleir, bha iomadh seòrsa eòin-annasach a’ neadachadh; sealladh-clàraichte dhen crann-lach, lochlannach, maor-cladaich, deoch-biugh, guilbneach, gealag an t-sneachd is curracag, a thoirt ainm air ach beagan. Nuair a thog iad an damdama aig Monar chaill iad an àrainn gu sìorraidh; am fear sin a bha na phàirt den sgeama Afraig-Manachainn, is bha eseo aam measg na feadhainnfeadhna aigmu andheireadh deireadha airchaidh a thogail, le ùmhlachd do rannsachadh poblach, oir is cinntichcinnteach gun robh comhaireachd an aghaidh nan atharraichean a bha tighinn. ach Ach a dh’aindeoin nan gearan làidir, bha na daoine an aghaidh sa bheag-chuid is chaidh an tòiseachadh an sgeama leas a’ phobaill.

Bhiodh ana’ companaidhchompanaidh dealain a dèanamh tuairmeas mu dheidhinn a’ chosgcosg-èifeachdas aig an sgeama-mhòrmhòir aca. Bha dùil aca gum biodh prisprìs an dealain a’ dol sìos, ‘s’s docha gum biodh dealan saor an-asgaidh airson muinntir na Gàidhealtachd. Bhathar ag ràdh gum biodh na daoine asair a’ Ghàidhealtachd gu math toilichte nuair a gheibheadh iad dealan sadon chiad fhearuair; ach a dh’innse na fìrinnfìrinne, ràinig an dealan gu iomadh àiteacheanàite sanair Gàidhealtachd mòran bliadhnaicheanbhliadhnaichean ron sin - Cill Chuimein 1890, an Gearasdan 1896, Eilean RumaRuim 1898 is bha dealan aig a mhòr-chuid dende clachanchlachain air feadh na Gàidhealtachd roimhero na 1920an. Cha robh a h-uile duine aa’ creidsinn nan geallaidhean is faidhireachdan aig a’ Bhòrd Dealain, gu h-àiridh maam bhiodhbiodh na sgeamaichean sàbhailte nuair a bhabhiodh iad deiseil. Bha iad eagalach air tuil is amharasach mun faidhireachdan air mach-chur dealain. Mar a thachair e, cha robhmhòr echo naluaithe bu’s luaithea as-dèidhbha an sgeama Afraig-Manachainn, a bhaa’ ruith, thàinig tuil mhòr bhon bliadhna an t-sneachda bhuidhe (ann an 1966) is rinn ei uiread millidh fad na sgìre. Cha robh na sgeamaichean ag obair cuideachd a-rèir plana. Mar eisimpleir, ann an 1968 as-dèidh ràith na tiormachd gu sònraichte, b’ fheudar dhaibh dealan fhaighinn bhonbho àiteachean eile.

Tha caochladh-bheachd fhathast ann mu dheidhinn buil-sòisealta is buil-àrainneachd aig nanan sgeamaichean mòra. Bha dùil aig na h-ùghdarrasan gum biodh iomadh gnìomhachas ùraùr aa’ tòiseachadh sanair Gàidhealtachd as-dèidh an leasachaidh; ach bha an ìre-leasachaidh a na bu lugha na bha dùil aca. Bha fàsachadh aira’ aleantainn leantainneachmus nuairtòisich na sgeamaichean air a thòisich is aig an aon àm thàinig mòran daoine ann airson obair. Rè na h-ùine denan togail, rinn na gnothaicheangnìomhachasan ionadail gu math bho nabhon luchd-obrach, oir fhuair iadiadsan deagh pàighphàigh is bha iad beartach gu ìre. Dh’fhuirich beag-chuidbeagan den luchd-obrach sansna h-àiteachean far an robh iad ag obair aig deireadh nanan sgeamaichean is mar sin chaidh an reatt-fàsastar fàsachaidh a lùghdachadh.

Bha e eu-coltach risri na fuadaichean a thachair san linntean na bu tràithe oir bha eadar-dhealachadhatharrachadh buan gu bràth sna gleanntan gu bràth. Ach, a dh’aindheoin sin, na atharraichean mar sin a bha gu mathia feumail airson leasachadh na Gàidhealtachd san fharsaingeachd, gu h-àiridh aig àm denan chruadalachdchruadail eaconamaiceacheaconamaicich air feadh ar dùthcha.