An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Cogadh Catharra Ameireaganach"

Content deleted Content added
b Akerbeltz moved page Cogadh Cathara Ameireaganach to Cogadh Catharra Ameireaganach: mearachd litreachaidh
No edit summary
Loidhne 4:
|{{Infobox Cogadh Cathara Ameireaganach|
ainm=Coghadh Cathara Ameireaganach|
cuin=12na[[12 an Giblean]] [[1861]] gu 9mh[[9 an Giblean]] [[1865]]|
càit=Stàitean Aonaichte|
adhbhar=Ionnsaigh Co-fheadairealach air Dùn Sumpter
Loidhne 15:
Anns a' cheann a deas na Stàitean Aonaichte, bha mòran de dhaoine a bh' air an cumail ann an tràillealachd, daoine dhubha a bh' air an toirt thar a'[[Cuan Siar|Chuain Siar]] bhon [[Afraga]]. Ged a bha tràillealachd ceadaichte air feadh na Stàitean Aonaichte aig àm an [[Aramach Ameireaganach|Aramach]], 's ann ann an ceann a deas gu h-àraidh a dh'fhàs i cudromach dhan eaconamaidh ionadail anns na bliadhnaichean a lean deireadh an Aramach. Aig an dearbh àm , chaidh tràillealachd à bith buileach anns a' cheann a tuath.
 
Aig àm a' chogaidh [[1812]] eadar na Stàitean Aonaichte agus a' Bhreatainn Mhòr, bha an aon uibhir de stàitean saora sa bha stàitean far an robh tràillealachd ceadaichte. Bha sin a' ciallachadh gu robh co-ionnanachd eadar an dà chuid de stàitean anns an t-Seanaid far an robh dhà sheanair aig gach stàite. Cha robh na stàitean tràillealachd deònach idir an cuid co-ionnanachd a chall. Mu dheireadh ann an [[1820]], cho-dhùin iad, bho sin a-mach stàitean ùra a leigeil a-steach nan càraidean, an dàrna tè saor agus an tè eile tràillealachd. Mar sin, cha chailleadh na stàitean tràillealachd an cuid co-ionnanachd de chumhachd.
 
Ach tro thìde, dh'fhàs tràillealachd na bu chonspaidiche anns na stàitean a tuath. Nochd iomairtean aig an robh amas cuir às dhan tràillealachd anns na stàitean a deas agus dh'fhàs na stàitean a tuath aindeònach stàitean tràillealach a bharrachd a leigeil a-steach do na Stàitean Aonaichte.
 
Thòisich cùisean a' fàs teann anns na [[Bliadhna|bliadhnaichean]] a lean an cogadh an aghaidh [[Meagsago]]. Bhuanaich na Stàitean Aonaichte dhaibh fhèin cuid mhòr dhen dùthaich a bh' aig Meagsago ro làimh agus air sàilleabh sin, bho sin a-mach, bha deasbad mòr ann: am biodh na stàitean a rachadh a chruthachadh às tràillealachd neo saor?
 
Thàinig an deasbaid gu teann ann an 1854 nuair a chaidh roinn Kansas stèidheachadh. Chaidh co-dhùnadh gum b' e muinntir Kansas fhèin a cho-dhùnadh an tigeadh Kansas a-steach mar stàit thràillealachd neo shaor. Thàinig tòrr mòr de dhaoine a-steach dhan Kansas, cuid airson tràillealachd 's cuid an aghaidh 's an dàrna taobh a' feuchainn an taobh eile a phutadh a-mach às an Kansas. Bhris fòirneart a-mach 's mhair seòrsa de chogadh catharra ann an Kansas mu leth-dhusan bliadhna gu ruige thoiseach an cogadh catharra aig ìre nàiseanta.
 
Thàinig an deasbaid gu teann ann an [[1854]] nuair a chaidh roinn [[Kansas]] stèidheachadh. Chaidh co-dhùnadh gum b' e muinntir Kansas fhèin a cho-dhùnadh an tigeadh Kansas a-steach mar stàit thràillealachd neo shaor. Thàinig tòrr mòr de dhaoine a-steach dhan Kansas, cuid airson tràillealachd 's cuid an aghaidh 's an dàrna taobh a' feuchainn an taobh eile a phutadh a-mach às an Kansas. Bhris fòirneart a-mach 's mhair seòrsa de chogadh catharra ann an Kansas mu leth-dhusan bliadhna gu ruige thoiseach an cogadh catharra aig ìre nàiseanta.
 
== Sgaradh ==
Thàinig cùisean gu ceann aig ìre nàiseanta ann an [[1860]] aig àm iomairt an taghaidh. Gheall [[Abraham Lincoln]] nach leigeadh e tuilleadh stàitean ùra a thighinn a-steach ach mar stàit shaor. Dhiùlt cuid de na stàitean a deas ghabhail ri sin, oir bha fhios aca gun chailleadh iad an cuid de chumhachd anns an t-Seanaid. Nuair a chaidh Abraham Lincoln a thaghadh, dhealaich a' chiad shreath de stàitean bho na Stàitean Aonaichte mar a leanas:
 
* [[South Carolina|Carolina a Deas]], 20mh[[20 an Dùbhlachd]], 1860
* [[Mississippi]], 9mh[[9 anam FhaoilleachFaoilleach]], [[1861]]
* [[Florida]] an 10mh[[10 anam FhaoilleachFaoilleach]], 1861
* [[Alabama]] 11mh[[11 anam FhaoilleachFaoilleach]], 1861
* [[Georgia]] 19mh[[19 anam FhaoilleachFaoilleach]], 1861
* [[Louisiana]] 26mh[[26 anam FhaoilleachFaoilleach]], 1861
* [[Texas]] 1mh[[1 a'an GhearranGearran]], 1861
 
Air an 4mh[[4 aan GhearranGearran]], 1861, chruinnich riochdairean às na stàitean Carolina a Deas, Georgia, Alabama, Mississippi agus Florida ann an coinneamh ann an [[Montgomery]], Alabama. Roghnaich iad bun-reachd a chruthaich na Stàitean Co-fheadarail Ameireagaidh (SCA).
 
Aig an dearbh àm, chruinnich na Co-fheadarailich na mailisidhean a bh' ann mar tha ann an arm agus thòisich iad ri bheir air na dùin fheadarail air feadh na Co-fheadarailis gus mu dheireadh cha robh air fhàgail aig na Feadarailich eadar Texas agus Carolina a Deas ach trì Dùin, nam measg: Dùn Sumpter aig Charleston, Carolina a Deas.
Line 43 ⟶ 42:
Mar fhreagairt, dh'iarr an Ceann-suidhe Lincoln air na stàitean eile mailisidhean a chruinneachadh dhan Riaghaltas Fheadarail na reubaltaich a chuir sìos. Dh'adhbharaich an gairme seo dàrna sreath de sgaraidhean mar a leanas:
 
* [[Virginia]], 17mh[[17 dhenan GhibleanGiblean]]
* [[Arkansas]], 6mh[[6 dhenan ChèiteanCèitean]]
* [[Tennessee]], 7mh[[7 dhenan ChèiteanCèitean]]
* [[Carolina a Tuath]], 20mh[[20 dhenan Chèitean.Cèitean]]
 
Gu ruige seo, bha na stàitean seo deònach gu leòr fuireach leis na Stàitean Aonaichte ach cha robh iad deònach dhol gu cogadh an aghaidh nan stàitean a bha a' fàgail na Stàitean Aonaichte agus chruinnich iadsan dhan Co-fheadairaileas. Ach dhiùlt an ceann iar-dheas Virginia ghabhail pàirt dhen sgaradh sin agus dhealaich iadsan bhon Virginia agus bhon sgaradh-sa, chruthaich iad stàit ùr do na Stàitean Aonaichte: Virginia an Iar.
 
Bha a-nis 11 stàitean nam ball dhen Cho-fheadaraileas. Bha 4 stàitean tràillealachd a bha fhathast còmhla ris na Stàitean Aonaichte: [[Missouri]], [[Kentucky]], [[Maryland]] agus [[Delaware]].
 
 
== Coimeas eadar an Dà Thaobh ==
Line 70 ⟶ 68:
 
Fìor Ceann a Deas a ghabh pàirt anns a' chiad sgaradh:
*Àireamh-shluaigh air fad 4,869,141
*Àireamh de thràillean 2,312,352
*% %tràilleilTràilleil 47%
 
Dàrna Sreath Sgaraidh (Arkansas, Tennessee, Carolina a Tuath, Virgina:
*Àireamh-shluaigh air fad 4,134,231
*Àireamh de thràillean 1,208,798
*%tràilleilTràilleil 29%
 
Stàitean Tràilleil nan Crìochan (nach do dhealaich)
*Àireamh-shluaigh air fad 3,212,041
*Àireamh de thràillean 432,586
*%tràilleilTràilleil 13%
 
Stàitean a Tuath (seachd na Stàitean an fhìor chinn an iar nach do gabh pàirt sa cogadh)
Àireamh-shluaigh air fad 18,048,790
 
Bha 9 millean neach a bha a' fuireach anns na Stàitean Co-fheadarail, 3.5 dhiubh nan tràillean an coimeas ri tòrr 's 21 millean anns a' cheann a tuath agus anns na crìochan le ach 2% dhiubh nan tràillean. Cha robh an Co-fheadaraileas deònach tràillean a chleachdadh mar shaighdearan. Tha sinn a' ciallachadh gun robh an Co-fheadaraileas a' tarraing nan saighdearan aca à àireamh-shluaigh de 5.5 milleanan neach aig an dearbh àm sa bha bha an riaghaltas Feadarail a' tarraing nan saighdearan acasan à 21 millean. Na bu mhiosa na sin dhan Cho-Feadaraileas, mar a lean an cogadh, theich cuid mhòr de na tràillean acasan dhan cheann a tuath far an deach iad dhan arm agus shabaid iad an aghaidh a' Cho-fheadarailis.
Line 91 ⟶ 89:
== Toiseach a' Chogaidh ==
 
As deidhdèidh glacadh Dùin Sumpter, ghairm Ceann-suidhe Lincoln 75,000 saighdearan mailisidh a-steach dhan seirbhis an riaghaltais fheadarail airson 90 làithean gus ar-a-mach a chuir sìos. Sa cheann an ear, bha cùisean gu math cugallach an toiseach. Bha feachdan a deas gan cruinneachadh air taobh thall na h-aithne Patomac ann an Virginia mu coinneamh [[Washington D.C.]] Agus 's e glè bheag de shaighdearan bho thuath a bh' anns a' bhaile fhèin a bheireadh dìon air 's b' e gu math duilich do na feachdan bho thuath faighinn a-steach air air sàilleabh aimhreit a bh' air cùil a' bhaile ann an Maryland.
 
[[Category:Cogadh]]
[[Category:Eachdraidh]]
[[Category:Na Stàitean Aonaichte]]
 
{{Link FA|als}}