An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Cogadh na Mìle Làithean"

|FEAR_CÒMHRAIG1='''Na Tòraidhean''':<br />[[FileFaidhle:Single Color Flag - 0434B1.svg|22px]] [[Pàrtaidh Tòraidh Choloimbia]]<br />[[FileFaidhle:Flag of the President of Colombia.svg|22px]] [[Cinn-suidhe Choloimbia|Riaghaltas na Dùthcha]]

|FEAR_CÒMHRAIG2='''Na Libearalaich''':<br />[[FileFaidhle:Single Color Flag - BF0000.svg|22px]] [[Pàrtaidh Libearalach Choloimbia]]

[[FileFaidhle:Bogota recruiting 1900.jpg|thumb|100px|Fastadh nan tuathanach ann am [[Bogotá]], 1900]]

[[FileFaidhle:Thousand Days War.jpg|thumb|100px| Saighdearan cloinne ann an Cogadh na Mìle Làithean]]

[[FileFaidhle:María Anselma Restrepo.jpg|thumb|100px|María Anselma Restrepo, guerrillero Libearalach, neo ceatharnach-cogaidh, à [[Santa Rosa de Osos]]]]

[[FileFaidhle:Negro Marin.jpg|thumb|100px|Ramón "El Negro" Marín, Seanalair Libearalach]]

[[FileFaidhle:Lautaro Sinking I.jpg|thumb|100px|Dol fodha am bàta Lautaro ann am Panama, 1902]]

[[FileFaidhle:Wisconsin-treaty.png|thumb|100px|A’ cur ainm dhan Chòrdadh dhe Wisconsin, 1902]]

'''Cogadh na Mìle làithean''' ([[1899]] - [[1902]]): [[Cogadh sìobhalta]] ann an [[Coloimbia]]<ref>[http://www.smo.uhi.ac.uk/gaidhlig/faclair/cuspair/duthchannan/ Dùthchannan aig SMO]</ref> a thug fìor dhroch bhuaidh air an dùthaich aig toiseach an [[20mh linn]].<ref>[http://www.lablaa.org/blaavirtual/revistas/credencial/enero2000/121reflexiones.htm Leabharlann Luis Angel Arango]</ref><ref>[http://www.laguia2000.com/colombia/la-guerra-de-los-mil-dias La Guía 2000]</ref>

'S e pàirt fa-leth cudromach dhan nobhail "[[Cien años de Soledad]] " (Ceud Bliadhna dhe Uaigneas) le [[Gabriel José García Márquez|Gabriel García Márquez]] a th' ann an Cogadh na Mìle làithean. Tha an Còrnailear Aureliano Buendía, prìomh charactar an leabhair, an sàs anns a' chogadh sin. Chaill Coloimbia Roinn A' Chaolais ([[Spàinntis]]: Departamento del Istmo), ris an canar [[Panama]] an latha an-diugh, agus An Canal na luib.

‘S e [[cogadh sìobhalta]] a rinn droch sgrios air [[Coloimbia]] agus [[Panama]] (roinn am broinn Choloimbia aig an àm), eadar [[1899]] agus [[1902]] a bh’ann Cogadh na Mìle Làithean. Mar thoradh a’ chogaidh sin, rinn an Riaghaltas Tòraidheach a’ chùis air a chuid nàmhaidean Libearalach ach chaill an dùthaich Panama ann an [[1903]]. Shabaid buill [[Pàrtaidh Libearalach Choloimbia|a’ Phàirtidh Libearalach]] an aghaidh an Riaghaltais a bha fo bhuaidh buidheann [[Pàrtaidh Tòraidh Choloimbia|a’ Phàirtidh Thòraidh]] air an robh A’ Bhuidheann Nàiseanta, agus iad fo stiùireadh an ceann-suidhe [[Manuel Antonio Sanclemente]] fad ùine ghoirid. Dh’ èirich na Libearalaich an aghaidh atharrachaidhean làidir obann bhon [[Bun-Reachd]] dhe [[1863]] (a chaidh a sgrìobhadh ann an reachdas nuair a bha [[Rafael Núñez]] os cionn an Riaghaltais, is a chuir siostam feadarail air bhog), gu siostam meadhanach na àite ([[Bun-Reachd|Bhun-Reachd]] dhe [[1886]]). A bharrachd air sin, dh’ fhulang na Libearalaich ionnsaighean ainneartach bho na Tòraidhean, is le sin dh’fheuch iad ri smachd a chur air an Riaghaltas.

Thoisich an cogaidh an dèidh dhan cheann-suidhe Sanclemente an dreuchd a leigeil air adhbharan slàinte is fhuair an leas ceann-suidhe Marroquín an dreuchd na àite. Nuair a ghabh Marroquin, a bha na bu fhaisge air na Tòraidhean traidiseanta na a’ Bhuidheann Nàiseanta, an dreuchd os làimhe nochd còmhstri airson an cumhachd. Las sin teine a’ chogaidh nuair a rinn buidheann dhe Libearalaich, le droch eagrachadh, ionnsaigh air [[Bucaramanga]], rud a dh’ adhbharaich freagairt làidir bho Riaghaltas na dùthcha. Bha suidheachadh nan Tòraidh buileach na bu fheàrr na dha na Libearalaich, is b’ urrainn dhaibh structar na stàite, conaltraidhean ùra agus Arm proifeasanta le deagh eagrachaidh is tòrr airgid a chleachdadh gu math. Bha e glè dhoirbh dha na Libearalach feachdan proifeasanta a chuir air dòigh ach anns na roinnean dhe [[Santander (Roinn)|Santander]] agus [[Panama]], far am b’ urrainn dhaibh an iomairt aca a chumail a ‘ dol.

Nochd corra draghan eadar na Tòraidhean agus na Libearalaich ann an Coloimbia rè na [[19mh linn|19mh linne]]e. Dh’adhbharaich na draghan sin cogaidhean air feadh na dùthcha, leis gu robh siostam nam pàrtaidh a’ fàs na bu treasa. Gheuraich am Bun-Reachd dhe Rionegro, ris na riaghaltasan feadarail a chruthaich e, eadar-dhealachaidhean seadh eadar an dà phàrtaidh, seadh eadar na roinnean. Mar eisimpleir: bha feachdan armachd na bu mhotha aig na stàitean na a bha aig Riaghaltas na dùthcha fhèin gu tric. Chaidh Bun-Reachd dhe [[1886]] a sgrìobhadh nuair a bha còmhstri sòisealta agus cogaidhean sìobhalta a’ sgiùrsadh na dùthcha airson stàit meadhanach làidir chruthachadh, gu math eadar-dhealaichte bhon a’ Bhun-reachd roimh làimhe. Chaidh am Bun-Reachd dhe [[1863]] a chur às anns a’ bhliadhna sin (a bha làn ana-cuimse an t-siostaim fheadarail rè amannan nan Raidigeach) is le sin nochd a’ chiad fhios gum biodh cogadh ann. A bharrachd air sin, chaill prìsean eadar-nàiseanta [[cofaidh|a' chofaidh]], air an robh eaconomaidh na dùthcha gu math crochte. Le sin, dh'fhàs suidheachadh na dùthcha na bu mhiosa agus chaill Coloimbia a cho-chuideam poiliteagach.<ref>[http://sabanet.unisabana.edu.co/comunicacion/nuestracarrera/downloads/2006-1/2006-1_sem2_historia-colombia_guerra1000dias.pdf Oilthigh Sabaneta]</ref>

Fhuair na Libearalaich a’ chiad mhì-bhuaidh aca dìreach corra latha an dèidh dhan chogadh a thòiseachadh aig Blàr nan Easbaig, ri taobh na h-aibhne [[Abhainn Mhagdalena|Mhagdalena]] air an 24mh dhen [[an Dàmhair|Dàmhair]] [[1899]]. Ach bha draghan uabhasach doirbh aig na Tòraidhean cuideachd. Bha iad gan sgaradh eadar dà bhuidheann: na daoine ''Eachdraidheil'' agus na ''Nàiseantaich'' is iad a’ feuchainn ri draghan na dùthcha a cheartachadh. Chuir na daoine eachdraidheil an ceann-suidhe Sanclemente às an dreuchd aige, is chuir iad [[José Manuel Marroquín]] na àite. A tuilleadh air sin, dh’ainmich na Libearalaich [[Gabriel Vargas Santos]] na cheann-suidhe, airson suidheachadh ceannardan bun-reachdail nan Tòraidh a lagachadh.

Beag air bheag, dh’ fhàsadh an cogadh na bu smachdaile agus na bu buirb, leis na sìobhaltaich gan sgaradh eadar an dà bhuidheann ann an dòigh uabhasach eudmhorach, agus gach pàrtaidh a’ dèanamh a dhìcheall airson buaidhean fhaighinn, nach robh ach meallach. Gun teagamh, ‘s e na blàran aig Peralonso agus Palonegro ann an Santander a shealltainn dhan dùthaich an droch sgrios is milleadh a nì na cogaidhean. A’ chiad turas, fhuair na Libearalaich am buaidh mu dheireadh le [[Rafael Uribe Uribe]]. Chuir na Tòraidhean sguir air an cuid nàmhaidean aig Palonegro air an 25 latha dhen [[an Cèitean|Chèitean]] [[1900]] gan bleitheadh beag air bheag. An uair sin chuairtich iad Cúcuta.

Chaidh ainmean a chur gu còrdaidhean na Sìthe air an oighreachd ''Neerlandia'' air an 24mh latha dhen [[an Dàmhair|Dàmhair]] [[1902]], ged an do mhair an còmhstri gu ruige an t-Samhain ann am Panama. gu ruige deireadh a’ bhliadhna [[1901]] eadar dà shoitheach, an ''Almirante Padilla'' (Libearalach) agus ''Lautaro'' (às an t-Sìle ach fo smachd nan Tòraidh). Chaill na Tòraidh am blàr mara sin ri taobh oirthir a’ bhaile [[Panama (baile)|Panama]] air an 20mh latha dhen [[am Faoilleach|Fhaoilleach]] 1902. Le bàs [[Carlos Albán]], a bha air bhòrd am ''Lautaro'', cha robh riochdaire anns a’ Chaolais co-dhiù, is chaidh [[Arístides Arjona]] a dh’ainmeachadh na àite.

An dèidh a’ chogaidh, bha Coloimbia millte gu tur anns gach uile dòigh: Dh’ fhàs staing an eaconamaidh an dèidh a’ chogaidh na bu mhiosa le sgaradh Phanama, air an 3mh latha dhen [[an t-Samhain|Shamhain]] [[1903]]. Bha e uabhasach trom dhan dùthaich co-chuideam na Sìthe a chumail a’ dol rè mu 45 bliadhna, rud a rinn iad gu ruige [[am Bogotazo]] ann an [[1948]], Bha am frionas eadar an dà phàrtaidh às an ciall gu tur tro linntean [[An Ainneart (Coloimbia)|an t-Ainneirt]] gu ruige [[1958]]. An uair sin, chuir bhuidheann dà-phàirtidh ris an canar ''A’ Bhuidheann Nàiseanta'' smachd air suidheachadh na dùthcha ach thoisich na trioblaidean a tha air Coloimbia a sgiùrsadh fad an darna leth dhen [[20mh linn]] agus toiseach an [[21mh linn]] an a dhèidh. Thug na Panamaich gu ìre seann mhiannan na neo-eisimeileachd a bha aca, o chionns gun do dhiùlt an Còmhdhail ann an Coloimbia an còrdadh Herrán – Hay. Chuir iad neo-eisimeileachd na dùthcha aca an cèill air an 3mh latha dhen [[an t-Sultain|Shultain]] 1903, le taic armachd bho na Stàitean Aonaichte co-dhiù. Corra latha an dèidh sin, thug Riaghaltas agus Còmhdhail a’ Phanama smachd bith-bhuan air Sgìre a’ Chanail dha na Stàitean Aonaichte, tron chòrdadh Hay - Bunau – Varilla.

Air an darna taobh, rinn na Stàitean Aonaichte gnàthach air a cuid cheanglaichean eadar-riaghaltasan le Colombia, tron chòrdadh Thomson – Urrutia, ris an cuir iad ainm ann [[an Giblean]] [[1914]] nuair a bha [[Carlos E. Restrepo Restrepo]] os cionn an Riaghaltais. Ann an còrdadh sin, ghabh Coloimbia ri neo-eisimeileachd Phanama agus crìochan na dùthcha ùr sin. Air an taobh eile, gheall na Stàitean Aonaichte gum pàigheadh iad airgead dìolaidh dhe $25 muillean gu Coloimbia airson Panama a chall.

* [http://www.partidoliberal.org.co/ Pàrtaidh Libearalach Choloimbia]

* [http://www.partidoconservador.org/partidoc/index.php Pàrtaidh Tòraidh Choloimbia]

[[CategoryRoinn-seòrsa:Aimearaga-a-Deas]]

[[CategoryRoinn-seòrsa:Coloimbia]]

[[CategoryRoinn-seòrsa:Cogadh]]

[[CategoryRoinn-seòrsa:Eachdraidh]]

[[de:Krieg der Tausendtausend Tage]]