|
'S e teacsaichean sgrìobhte a tha ann an '''litreachas'''. Faodar ga roinn eadar sgrìobhaichean fìrinneach, mar eisimpleir aistean sna [[Pàipear-naidheachd|pàipearan-naidheachd]] agus leabhraichean [[Saidheans|saidheansail ]], agus am fiadhainn neo-fhìrnneach: [[rosg]], [[bàrdachd]] agus [[dràma]].
==Litreachas na h-Alba==
== Sgrìobhadairean ==
===''Faic cuideachd: [[:Roinn-seòrsa:Sgrìobhadairean Albannach|Roinn-seòrsa:Sgrìobhadairean ===Albannach]]
'S ann anns a' [[Briothannais|Bhriothannais]] a chaidh na teagsaichean a bhu shine a chaidh a sgrìobhadh far a bheil Alba an-diugh agus a mhair gu ruige seo, gu h-àraidh ''[[Y Gododdin]]''. Tha iad a-nis nam pàirt den dhualchas [[Cuimris|Chuimris]]. As an dèidh, nochd sgrìobhaichean anns an [[Laideann]], [[Fraingis|Fhraingis]] no [[Seann-Lochlannais|Sheann-Lochlannais]] (ged a chaidh an ''[[Orkneyinga saga]]'' ainmeil a sgrìobhadh ann an [[Innis Tìle]]), ach b' e litreachas sgrìobhte anns a' [[A' Bheurla Ghallda|Albais]] a dh'fhàs a bhith a bu chudromaiche anns na [[Meadhan-aoisean|Meadhan-aoisean]], le bàird mar [[John Barbour]], [[William Dunbar]], [[Walter Kennedy]] (aig a bha Gàidhlig bho thùs) no [[David Lyndsay]].
As dèidh an [[Achd an Aonaidh|aonaidh eadar Alba is Sasainn]] ann an 1707, thug [[Beurla]] an àite a bha aig Albais mar a' phrìomh-chànan de litreachas Albannach, ged a chùm ùghdaran mar [[Allan Ramsay]], [[James Hogg]] agus am "bàrd nàiseanta" [[Raibeart Burns]] sgrìobhadh anns an Albais. Bhuannaich grunnan ùghdaran Albannach bhon àm sin cliù air feadh an t-saoghail, [[Seumas Mac a' Phearsain]] leis na h-"eadar-theangachaidhean" fuadain Oiseanach, [[Walter Scott]] le nobhailean eachdraidheal, [[Robert Louis Stevenson]] agus [[Arthur Conan Doyle]] nam measg. Anns am 20mh linn thàinig ris an canar [[Ath-bheòthachadh na h-Alba]] le sgrìobhadairean mar [[Hugh MacDiarmid]], [[Lewis Grassic Gibbon]], [[Compton Mackenzie]] agus [[Edwin Morgan]]. Chunnaic an dàrna leth den linn ùghdaran a' sgrìobhadh ann an dà de na cànanan na h-Alba, m.e. [[Iain Mac a' Ghobhainn (Crichton)|Iain Mac a' Ghobhainn]] (no Iain Crichton Smith) a sgrìobh an dà chuid anns a' Ghàidhlig agus anns a' Bheurla, air no [[Irvine Welsh]] a tha a' measgachadh na Beurla agus na h-Albais anns na nobhailean aige.
====Litreachas Ghàidhlig====
''Faic cuideachd: [[:Roinn-seòrsa:Sgrìobhadairean Gàidhlig|Roinn-seòrsa:Sgrìobhadairean Gàidhlig]]
Ged a tha beartas mòr [[beul-aithris]] aig a' chànan, cha do mhair teagsaichean sgrìobhte aosda innte gu ruige seo ach a-mhàin ''[[Leabhar Deathan Lios Mòir]]'' (leabhar ioma-chànanach leis a' Ghàidhlig mar a' phrìomh chànan) bhon 16mh linn. Thathar a' smaoineachadh gur e poileasaidhean rìoghail an aghaidh na Gàidhlige as coireach gun deach mòran sgrìobhaichean sa chànan a sgriosadh.<ref>Peter Berresford Ellis: ''MacBeth, High King of Scotland, 1040-57'', 1980</ref> A dh'aindeoin a' chliù a bhuannaich na h-"eadar-theangachaidhean" fuadain aig [[Seumas Mac a' Phearsain]], cha robh eadar-theangachadh iomraiteach de [[Bìoball|Bhìoball]] ann gus deireadh 18mh linn. Chaidh a' chiad [[nobhail]] sa chànan, ''[[Dùn Aluinn]]'' le Iain MacCormaig, fhoillseachadh ann an 1912. Rè na 20mh linn bha [[bàrdachd]] Ghàidhlig le ùghdaran mar [[Somhairle MacGill-Eain]] no [[Meg Bateman]] a bu shoirbheicheile, ged a sgrìobhadh ùghdaran mar [[Iain Mac a' Ghobhainn]] agus [[Aonghas Pàdraig Caimbeul]] rosg cuideachd. Tha [[Comhairle nan Leabhraichean]] agus [[Ùr-sgeul]] as cudromaiche airson foillsechadh bàrdachd is ruisg an-diugh, agus [[Stòrlann Nàiseanta na Gàidhlig]] airson leabhraichean foghlaim.
==== Sgrìobhadairean sa Bheurla agus Scots ====
<!-- Deas. Nach cuireadh tu na h-ainmean seo gu Gaidhlig? -->
* [[William Alexander, Iarla Sruighlea]] (c.1570-1640)
* [[Marion Angus]]
* [[Margot Asquith]]
* [[Robert Michael Ballantyne|RM Ballantyne]]
* [[Iain Banks]], neo [[Iain M. Banks]]
* [[John Barbour]]
* [[J. M. Barrie|Sir James Matthew Barrie]], (1860-1937), a rinn ''[[Peter Pan]]''
* [[William Black]] (1841-1898)
* [[George Blake]]
* [[James Boswell]], (1740-1795)
* [[James Bridie]]
* [[Christopher Brookmyre]] (born 1968)
* [[George Douglas Brown]]
* [[John Buchan]], (1875-1940)
* [[Raibeirt Burns]], (1759-1796)
* [[Lord Byron]]
* [[Tomas Caimbeul|Tomas Caimbeul (Thomas Campbell)]]
* [[Thomas Carlyle]]
* [[Catherine Carswell]]
* [[Joe Corrie]]
* [[SR Crockett]]
* [[AJ Cronin]]
* [[Helen Cruickshank]]
* [[Gabhan Dubhghlas|Gabhan Dubhghlas (Gavin Douglas)]]
* [[Arthur Conan Doyle]], (1859-1930)
* [[Uilleam Druimeanach na Hawthornden|Uilleam Druimeanach na Hawthornden (William Drummond of Hawthornden)]]
* [[Uilleam Dunbar]]
* [[Jane Duncan]]
* [[Douglas Dunn]], (born 1942), bàrd
* [[Raibeirt Fearghasdan|Raibeirt Fearghasdan (Robert Fergusson)]]
* [[Susan Edmonstone Ferrier]]
* [[E. M. Forster]], ùghdar, a sgrìobh [[Maurice]], [[Seòmar le Sealladh]]
* [[John Galt]]
* [[Robert Garioch]]
* [[Lewis Grassic Gibbon]]
* [[Robert Bontine Cunninghame Graham]]
* [[Kenneth Grahame]], (1859-1932)
* [[Elizabeth Grant]]
* [[Iain Grannd|Iain Grannd (Iain Grant)]]
* [[Alasdair Gray]], (born 1934)
* [[Neil M Gunn]]
* [[John MacDougall Hay]]
* [[Raibeart MacEanraig|Raibeirt MacEanraig (Robert Henryson)]]
* [[Seumas Hogg]]
* [[John Home]]
* [[Mollie Hunter]], (born 1922)
* [[Violet Jacob]]
* [[James Peebles Ewing Kennaway]]
* [[A. L. Kennedy]]
* [[Jessie Kesson]]
* [[Andrew Lang]], (1844-1912)
* [[David Lindsay (nobhail)|David Lindsay]]
* Sir [[David Lindsay (bàrd)|David Lindsay]]
* [[Eric Linklater]]
* [[John Gibson Lockhart]]
* [[Fionn MacColla]]
* [[Norman MacCaoig]]
* [[Ùisdean MacDhiarmaid|Ùisdean MacDiarmaid (Hugh MacDiarmid)]], (1892-1978)
* [[Seòras MacDhòmhnaill|Seòras MacDhomhnaill (George Macdonald)]], (1824-1905)
* [[William Topaz McGonagall]], bard
* [[John Mackail]]
* [[Compton Mackenzie]]
* [[Coinneach MacLeoid|Coinneach MacLeoid (Ken MacLeod)]]
* [[Henry Mackenzie]]
* [[Iain MacLabhrainn|Iain MacLabhrainn (Ian Maclaren)]]
* [[Alasdair MacGilleain|Alasdair MacGilleain (Alistair MacLean)]]
* [[Robert McLellan]]
* [[Gabhan Macsuail|Gabhan Macsuail (Gavin Maxwell)]]
* [[Hugh Miller]]
* [[A.A. Milne]], a rinn [[Winnie the Pooh]]
* [[Sir Edward Montague]]
* [[Edwin Morgan]]
* [[Edwin Muir]]
* [[Neil Munro]]
* [[Charles Murray (bàrd)|Charles Murray]]
* [[Carolina Oliphant, a' Bhan-tighearna Nairne]]
* [[Margaret Oliphant]]
* [[Allan Ramsay (1686-1758)|Allan Ramsay]]
* [[Iain MacFhrangain|Iain MacFhrangain (Ian Rankin)]]
* [[Alexander Scott]]
* [[Walter Scott|Sir Walter Scott]], (1771-1832)
* [[William Sharp (Sgrìobhadair)|William Sharp]]
* [[Nan Shepherd]]
* [[Sydney Goodsir Smith]]
* [[Tobias Smollett]]
* [[William Soutar]]
* [[Robert Louis Stevenson]], (1850-1894)
* [[Mary Stewart]]
* [[Annie S Swan]]
* [[Robert Tannahill]]
* [[Seumas MacThòmais|Seumas MacThòmais (James Thomson)]]
* [[Seumas MacThòmais|Seumas MacThòmais (James Thomson B.V.)]]
* [[J.J.R. Tolkien]], a sgrìobh [[Tighearna nam Fàinnean]]
* [[Nigel Tranter]]
* Sir [[Thomas Urquhart]]
* [[Maurice Walsh]]
* [[Alan Warner]]
* [[Irvine Welsh]]
* [[John Wilson (Christopher North)]]
=== Sgrìobhadairean Eadar-Nàiseanta ===
| 