|
Tha an dà a' tighinn à "[[ball-coise rugbaidh]]" agus thàinig an sgapadh eatorra as dèidh argamaid air proifeiseantachd. Tha an dà chòd proifeiseanta a-nis.
Tha an aiste seo a' bruidhinn mu dheidhinn "'''rugby union'''".
== Dùthchannan far a bheil rugbaidh cumanta ==
[[File:Percy Montgomery against Samoa.jpg|right|thumb|280px|[[Sgioba nàiseanta rugbaidh Afraga-a-Deas|Afraga-a-Deas]] a' cluich an aghaidh [[Sgioba nàiseanta rugbaidh Shamoa|Samoa]] ann an [[2007]].]]
[[File:Germany vs Belgium rugby match .jpg|right|280px|thumb||[[A' Ghearmailt]] an aghaidh na [[a' Bheilg|Beilg]]]]
[[File:PB033604.JPG|right|280px|thumb|[[An Spàinn]] an aghaidh na [[An t-Seic|Teicich]]]]
Tha e cumanta air feadh na h-Eileanan Breatannach, ach gu h-àraid ann an:
* [[Alba]] - sna [[Crìochan]], [[Dùn Èideann]], [[Siorrachd Pheairt]], is gu ìre ann an [[Glaschu]]
* [[Èirinn]] - ann an [[Luimneach]], [[Baile Atha Cliath]] agus [[Ulaidh]]
* [[A' Chuimrigh]] - anns na gleanntan-mu-dheas is na bailtean mòra.
* [[Sasainn]] - ann an [[Lunnainn]], is ceann-a-deas, is ceann-an-iar, mar Gloucester is Bath. Tha [[rugbaidh-lìog]] nas cumanta san ceann-a-tuath
* [[A' Chòrn]]
Tha rugbaidh gu math làidir anns na dùthchannan aig a' [[Co-fhlaitheas|Cho-Fhlaitheas]] is na h-eileanan sa [[Cuan Sèimh|Chuan Sèimh]], m.e.:
* [[Afraga-a-Deas]]
* [[Astràilia]]
* [[Sealainn Nuadh]]
* [[Fidsi]]
* [[Samòa-an-Iar]]
* [[Tonga]]
Anns [[an Fhraing]], cluichear ann am [[Paras]] agus san taobh-a-deas (m.e.: Dùthaich Bhasgach na Frainge, [[Provence]] ⁊c) gu traidiseanta. Cluichear ann an [[Ròmainia]] is [[a' Chairtbheil]] gu ìre àrd, agus ann an [[Seapan]], [[Canada]], agus mar mìon-spòrs, anns na [[Stàitean Aonaichte]].
Tha làrach bheag eile aig rugbaidh air gach [[mòr-roinn]] - m.e. anns [[an Roinn-Eòrpa]] taobh-a-muigh na dùthchannan a-nuas; [[Aimearaga-a-Deas]] ann an [[Tile]], [[Breasail]] is [[Uruguaidh]]; [[Afraga]] - mar [[Costa Ìbhri]], [[Siombabue|Siombabuaidh]], [[Naimibia]], [[Ceinia]] is [[Botsuana]]; [[Àisia]] - mar [[Hong Cong]] is [[Dubai]] agus mar sin air adhart. 'S e fear de na spòrs-bhuidhnean mòr-thaitneach den t-saoghail.
== Sgiobannan nàiseanta cudromach ==
[[File:RugbyPitchMetricDetailed.svg|280px|left|thumb|Raon-chluich rugbaidh]]
[[File:Fiji vs Canada RWC2007 lineout.jpg|right|thumb|280px|Fìdi an aghaidh Canada]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh Afraga-a-Deas|Afraga-a-Deas]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh Astràilia|Astràilia]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh na Cuimrigh|A' Chuimrigh]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh na Frainge|A' Fhraing]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh na h-Alba|Alba]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh na h-Eadailt|An Eadailt]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh na h-Èireann|Èirinn]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh Shasainn|Sasainn]]
* [[All Blacks]] ([[Sealainn Nuadh]])
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh Chanada]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh Fhìdi]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh Shamoa]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh Thonga]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh na h-Argantain]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh na Stàitean Aonaichte]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh na Cairtbheile]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh Ròmainia]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh Naimibia]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh Côte d'Ivoire]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh na Portagail]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh na h-Uruguaidh]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh Shiombabue]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh na h-Iapan]]
* [[Sgioba nàiseanta rugbaidh na Spàinne]]
== Riaghailtean ==
[[File:Rugby union scrummage.jpg|thumb|280px|right|[[Scrum]]]]
[[File:Colin Charvis.jpg|thumb|280px|right|Cuimreach [[Colin Charvis]] a' gabhail "oidhirp" neo ''try'' an aghaidh Sasainn - tha reacord-an-t-saoghail aig Charvis]]
Gu bunaiteach, theid dà sgioba an aghaidh a-chèile (aig a bheil 15 duine), agus feumaidh iad sgor math a ghabhail. Tha an raon-chluich dronn-uileannach (rectangular) agus tha na tadhlan mar "[[H]]"s.
Tha trì dòighean ann puingean a ghabhail - is iad:
* "Oidhirp" (''try'') - 5 puingean, a' cur balla air raon-thadhail den sgioba eile.
* Breabadh - feumaidh am balla a dhol thairis bar an tadhal. Is urrainnear sin a dhèanamh ann an dà dhòigh -
** "Iompachadh" (2 phuing, ''Conversion'') - Bidh sin a' tachairt nuair a bhios ''Oidhirp'' aig an sgioba, agus bidh fear ga ''convert'' bho ''place kick''. Tha an aon rud a' tachairt le peanas na breabaidh (3 puingean - penalty kick).
** "Tadhal-tagh" (3 puingean, ''drop goal'') - far a bhios fear ga bhreabadh tron uine-chluich.
[[File:Rugbyball2.jpg|thumb|right|Balla-rugbaidh]]
Tha stuth sònraichte eile ann - mar eiseimpleir, tha am balla san cruth mar "ugh", chan eil e cruinn idir; agus cleachdaidh rugbaidh [[scrum]]an (neo "caigeann", faic an dealbh). Bidh cluicheadairean a' tilg (''pass'') am balla ris a chèile, ach feumaidh am balla a dhol mu chùlaibh nuair a bhios e ga thilgeil. Tha e toirmisgte airson am balla a thilgeil mu bheulaibh, mar ann am [[ball-coise Aimearaganach]] - feumar ga bhreabadh neo ga ghiùlan, ma bhithear ag iarraidh am ball a ghabhail air adhart.
Nuair a thathar air a ghearradh-sìos, feumar a leigeil mu sgaoil am balla. Tha dà rud eile annasach le rugbaidh, sin an [[scrum]] neo [[caigeann]], agus an [[rucas]] neo [[ruc]]. Tha scruman a' tachairt nuair a dh'iarras an rèitear e, agus bidh rucan a' tachairt gu nàdarra. Cuideachd, bidh na "adhairtich" (''forwards'') a-mhàin a' gabhail scrum, ach is urrainn do chuideigin sam bith a dhèanamh ruc. Bidh an rèitear a' cur scruman air dòigh nuair a bhios peanas ann, neo cluich mi-cinnteach, bidh an reitear a' gabhail am balla gus an scum half aig fear de na sgiobannan.
Nuair a thig am balla a-mach, gheibhear loidhne neo "line out".
== Aodach ==
Tha cluicheadairean a' cur an aon seòrsa brògan is briogaisean orra ri [[ball-coise]] (socair), ach tha na lèintean nas tiugha. Bidh cuid den "adhairtich" a' cur ad-scruim air.
== Cluicheadairean ==
<table border="1" align="center" cellpadding="2" cellspacing="2" style="width="90%">
<tr><td>'''English'''</td><td>'''Afrikaans'''</td><td>'''French'''</td><td>'''Italian'''</td><td>'''Spanish (Spain)'''</td><td>'''Spanish (South America)'''</td><td>'''Irish'''</td><td>'''Welsh'''</td></tr>
<tr><td>Prop</td><td>Stut</td><td>Pilier</td><td>Pilone</td><td>Pilar, Pilier</td><td>Pilar</td><td>Taca</td><td>Prop, Rheng flaen</td></tr>
<tr><td>Hooker</td><td>Hakker</td><td>Talonneur</td><td>Tallonatore</td><td>Talonador</td><td>Hooker</td><td>Caiteoir</td><td>Bachwr</td></tr>
<tr><td>Flanker</td><td>Flank</td><td>Troisième Ligne Aile</td><td>Terza (linea) ala<br />Flanker</td><td>Tercera Línea, Flanker</td><td>Ala, Tercera Línea</td><td>Tríú Líne</td><td>Blaenasgellwr</td></tr>
<tr><td>Lock</td><td>Slot</td><td>Deuxième Ligne</td><td>Seconda Linea</td><td>Segunda Línea</td><td>Segunda Línea</td><td>Glas, Dara Líne</td><td>Clo, Ail reng</td></tr>
<tr><td>Number eight</td><td>Agtsteman (lit. 'eighthman')</td><td>Troisième Ligne Centre</td><td>Terza linea media<br />Terza (linea) centro<br />Numero 8</td><td>Tercera Línea Centro u "Ocho"</td><td>Octavo, Ocho, Tercera Línea</td><td>Uimhir a hocht</td><td>Wythwr</td></tr>
<tr><td>Scrum half</td><td>Skrumskakel (lit. 'scrum-link')</td><td>Demi de mêlée</td><td>Mediano di mischia</td><td>Medio melé</td><td>Medio Scrum</td><td>Leath-chlibirt</td><td>Mewnwr</td></tr>
<tr><td>Fly-half</td><td>Losskakel (lit. 'loose-link')</td><td>Demi d'ouverture, Ouvreur</td><td>Apertura<br />Mediano d'apertura</td><td>Apertura, Medio de Apertura</td><td>Apertura, Medio Apertura</td><td>Eitilteoir</td><td>Maswr</td></tr>
<tr><td>Centre</td><td>Senter</td><td>Centre</td><td>Centro (Primo e Secondo)<br />Tre quarti centro</td><td>Centro (Primero y Segundo)</td><td>In-side (Primero y Segundo), Centro</td><td>Lár na páirce</td><td>Canolwr</td></tr>
<tr><td>Wing (Left and Right)</td><td>Vleuel</td><td>Ailier</td><td>Ala<br />Tre quarti ala</td><td>Ala (Izquierda y Derecha)</td><td>Wing (Izquierdo y Derecho)</td><td>Eiteoir</td><td>Asgellwr</td></tr>
<tr><td>Full-back</td><td>Heelagter</td><td>Arrière</td><td>Estremo</td><td>Zaguero</td><td>Fullback</td><td>Lán-chosantóir</td><td>Cefnwr</td></tr>
</table>
=== Sgòradh san eachdraidh ===
{|class="wikitable" style="font-size:97%; text-align:center;" align="right"
|+Atharrachadh nam puingean
!width="80"|Ùine
!width="50"|Oidhirp
!Iompachadh (''Conversion'')
!Peanas (breab)
!Tadhal-tagh
!Tadhal bho ''mark''
|-
!—1891
|1 ||2 ||2 ||3 ||3
|-
!1891—1893
|2 ||3 ||3 ||4 ||4
|-
!1893—1905
|3 ||2 ||3 ||4 ||4
|-
!1905—1948
|3 ||2 ||3 ||4 ||3
|-
!1948—1971
|3 ||2 ||3 ||3 ||3
|-
!1971—1977
|4 ||2 ||3 ||3 ||3
|-
!1977—1992
|4 ||2 ||3 ||3 ||–
|-
!1992—
|5 ||2 ||3 ||3 ||–
|-
|}
=== Faic cuideachd ===
* [[Na Sia Nàiseanan]]
* [[Na Trì Nàiseanan]]
==Tùsan==
<references/>
{{Commons|Rugby union}}
[[Category:Spòrs bhuidheann]]
[[Category:Còdaichean ball-coise]]
[[ang:Hrōcburhȝesamnunȝe pleȝa]]
[[ar:اتحاد الرغبي]]
[[ca:Rugbi a 15]]
[[cs:Ragby]]
[[cy:Rygbi'r undeb]]
[[de:Rugby Union]]
[[en:Rugby union]]
[[eo:Rugbeo 15]]
[[fa:راگبی ۱۵ نفره]]
[[fi:Rugby union]]
[[fr:Rugby à XV]]
[[hi:रग्बी यूनियन]]
[[hr:Rugby union]]
[[hy:Ռեգբի 15]]
[[ia:Rugby a 15]]
[[id:Uni rugbi]]
[[it:Rugby a 15]]
[[ja:ラグビーユニオン]]
[[ko:럭비 유니온]]
[[la:Harpastum XV]]
[[lb:Rugby Union]]
[[mr:रग्बी युनियन]]
[[nl:Rugby union]]
[[no:Rugby union]]
[[oc:Rugbi de XV]]
[[pl:Rugby union]]
[[ru:Регби-15]]
[[sco:Rugby union]]
[[sh:Rugby union]]
[[simple:Rugby union]]
[[su:Rugbi union]]
[[tr:Ragbi birliği]]
[[zh:橄欖球]]
| 