An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Gàidhlig"

'''Gàidhlig''' (mar is trice '''A' Ghàidhlig''') : Ball den teaghlach de chànain [[Ceilteach]] 'Goidelic' a th' anns a' Gàidhlig. Tha [[Goideleach]] a' gabhail a-steach na cànain Ghàidhealach gu lèir ; Gàidhlig na h-Alba, Gàidhlig na h-Eireann no [[Gaeilge]], agus Gàidhlig Eilean Mhanainn no [[Gaelg]] Vanninagh agus gu dearbh chan eil anns an fhacal "Goideleach" ach seann fhacal a tha a' ciallachadh "Gàidhealach". Tha a h-uile cànan Gàidhealach air fàs bho'n t-seann Ghàidhlig a bha ar sinnsearan a' bruidhinn o chionn còrr is mìle bliadhna - an cànan ris an canar "Old Irish" mar is tric 'sa [[Bheurla]] ged a bhiodh "Old Gaelic" nas cuimsich. Ann an Alba mar is àbhaist 's e "Scottish Gaelic", "Scots Gaelic" no gu tric "Gaelic" a-mhain a' bhios daoine ag èigheach air an cànan. Air taobh a-muigh na h-Alba bidh feadhainn ag ainmeachadh na Gàidhlig mar "Scottish" no "Scots" ach chan eil seo cumanta ann am [[Beurla na h-Alba]] oir tha ceangal an dàra facal seo air atharrachadh tarsainn air na linntean gu bhith a' ciallachadh [[a' Bheurla Ghallda]] ris an canar "Scots", "Lowland Scots" no "Lallans" is "Doric" 'sa chàinnt fhèinfhéin.

'SeS i a' Ghàidhlig an cànan dualchasach aig na [[Gàidheil]] agus tha ceangail daingeann aice ris [[a' Ghaeilge]] a tha air a bruidhinn ann an [[Éirinn]]. 'S e cànan eachdraidheal de chuid mhòr de dh'[[Alba]] a th' anns a' Ghàidhlig agus 'sann airson nan seann Ghàidheil, a bha ainmichte mar "[[Scotti]]" leis na [[Goill]] ann an [[Laideann]], a chaidh [[Alba]] ainmeachadh mar [[Scotia]] no [[Scotland]] anns na cànain [[Gallda|Ghallda]]. Chan eil cinnteas ann mu dè cho fada 's a tha eachdraidh na Gàidhlig ann anam Breatainn a tuath ach tha feadhainn air an smuain a chur air adhart gun robh i air a bruidhinn annsann an [[Earra-Ghaidheal]] robhro teachd nan [[Ròmanach]] ach chan eil co-aonta ann air a' chuspair seo. Co-dhiù, le stèidheachadh [[Rìoghachd Dhál Riata]] mu àm na 4mh linne, agus e a' deanamh ceangalceangail eadar an seann roinn de dh'[[Ulaidh]] ann an taobh a tuath na h-Éireann agus an taobh siar dena dh'h-Alba, dh'fhàs cùmhachd agus sgaoil na Gàidhlig agus bha buaidh mhòrmhór aig an [[Eaglais Gaidhealach|eaglais Gaidhealach]] air a' chànan, agus i a' sineadh a-mach tarsainn air Breatainn a tuath. Tha dearbhadh ainmean-àite a' sealltainn gu robh a' Ghàidhlig air a bruidhinn anns na [[Gall-Ghàidhealaibh]] mu'n 5mh no 6mh linn.

An dèidh grèis ghabh a' Ghàidhlig àite cànan nan [[Cruithneach]] gu tuath an [[Uisge For]] agus cho fadalach ris an 15mh linn, 'b e ''Scottis'' an t-ainm a bh'bha oirre anns [[a' Bheurla]]. Thòisich a' Gàidhlig a' crìonadh ann an tìr-mhòrmhór na h-Alba mu thoiseach na 13mh linn agus leis a-seo thòisich i a bhith a' call a h-inbhe mar chànan nàiseanta, agus mu thoiseach na 15mh linn bha sgeul air tighinn [[Mì rùn mòr nan Gall]] agus cò-strì eadar na h-Albannaich Ghàidhealach agus na h-Albannaich Gallda. Ged a bhàsaich a' Ghàidhlig anns a' chuid as motha den [[Ghalldachd]] bha i fhathast air a bruidhinn ann am pàirtean mar [[Charraig]] agus na [[Gall-Ghàidhealaibh|Ghall-Gàidhealaibh]] cho fadalach ris an 18mh linn.

Anns na bliadhnaichean moch 'san 16mh linn, dh'atharraich na Goill ainm na Gàidhlig bho Scottis gu "Erse" (agus sin a' ciallachadh [[Eirinneach]]) agus bho'n uair sin 'se buidheann de [[dual-chainnt|dhual-chainntean]] a dh'fhàs bho'n t-seann Bheurla ris an canar [[Beurla Mheadhanach]] no "Middle English" ann am Beurla an latha an diugh a bha air am bruidhinn am broinn [[Rìoghachd na h-Alba]] a bha air an ainmeachadh mar Scottis (agus bhon an sin Scots). Ge-ta, tha àite fhathast aig a' Ghàidhlig ann an [[Dualchas na h-Alba|dualchas na h-Alba]] agus cha do chaill i a-riamh a h-inbhe gu lèir mar chànan nàiseanta na h-Alba agus 's iomadh Albannach a bhios ag aithneachadh an àite cudthromaichchudthromaich aice anns an dùthaich agus ann an eachdraidh na dùthcha, gun diofar am bheil a' Ghàidhlig aca fhèin, ach le feadhainn eile a' cur dì-meas oirre mar chànan roinneil gun àite no eachdraidh ach anns [[a' Ghaidhealtachd]] agus an [[Innse Gall]].

Tha [[beul aithris]] agus dualchas [[litearra]] làidir aig a' Ghàidhlig agus i air a cleachdadh mar chànan nam bàrd fad linntean. Chrìon an cànan gu mòrmór le sgiùrsadh nan [[Gaidheil]] an dèidh [[Blàr Chuil Lodair]] an [[1746]] agus [[Fuadaichean na Gaidhealtachd]] 'san 19mh linn.

Tha oidhirpean ann an cànan ùrachadh tro bhith a' cruthachadh [[nua-fhacal|nua-fhacail]] a' bheanas ri adhartasan agus atharraichean a-rèir [[teicneòlas]] agus cùisean eile co-cheangailte ri beatha an latha an-iughdiugh ach 's tric a tha am facal Beurla air a ghabhail ri leis air air dhèanamh freagarrach airson dòigh sgrìobhadh na Gàidhlig ; mar eisimpleir Telebhisean bho Television ('s e "cian-dealbh" ainm eile 'sa Ghàidhlig air a shon nach eil air a chleachdadh uabhasach tric), ''coimpiùtar'' bho ''computer'' (ainmean eile nach eil air an cleachdadh: ''aireamhadair'', ''bocsa-fiosa''). Leis na gnìomhairean, mar eisimpleir, is tric a thèid facail na Beurla a chleachdadh le deireadh Gàidhlig (-eadh, no, an [[Leòdhas]], -igeadh) mar eisimpleir ; "Tha mi a' ''watch''eadh/''watch''igeadh an ''telly''" (an àite "Tha mi a' ''coimhead'' air a' ''chian-dhealbh''").

A' dol 'san cùrsa eile, tha buaidh air a bhith aig a' Ghàidhlig air a' [[A' Bheurla Ghallda|Bheurla GalldaGhallda]] agus Beurla gu ìrì, gu h-àraidh [[Beurla na h-Alba]]. Tha facail iasadach bhon Ghàidhlig gus na cànain seo mar : ''whisky'' (uisge), ''slogan'' (sluagh-ghairm), ''brogue'' (bròg), agus ''clan'' (clann), ''ben'' (''beinn''), ''glen'' (''gleann'') agus loch.