An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Gàidhlig"

'''Gàidhlig''' (mar is trice '''A' Ghàidhlig''') : PàirtBall den teaghlach de chànain [[Ceilteach]] 'Goidelic' a th' anns a' Gàidhlig. Tha [[Goideleach]] a' gabhail a-steach na cànain GàidhealachGhàidhealach gu leirlèir ; Gàidhlig na h-Alba, Gàidhlig na h-Eireann no [[Gaeilge]], agus Gàidhlig Eilean Mhanainn no [[Gaelg]] Vanninagh agus gu dearbh chan eil anns aman facalfhacal "Goideleach" ach seanseann fhacal a tha a' ciallachadh "GaidhealachGàidhealach". Tha a h-uile cànan GaidhealachGàidhealach air fàs bho'n seant-seann Ghàidhlig a bha airar sinnsearan a' bruidheanbruidhinn 'o chionn coircòrr is mìle bliadhna - an cànan ris an canar "Old Irish" mar is tric 'sa [[Bheurla]] ged a bhiodh "Old Gaelic" nas cuimseachcuimsich. Ann an Alba mar is àbhaist 's e "Scottish Gaelic", "Scots Gaelic" no gu tric "Gaelic" a-mhain a' bhios daoine ag èigheach air an cànan. Air taobh a-muigh na h-Alba bidh feadhainn ag ainmeachadh a'Ghàidhligna Gàidhlig mar "Scottish" no "Scots" ach chan eil seo cumanta ann am [[Beurla na h-Alba]] oir tha ceangal an dàra facal seo air atharrachadh tarsainn air na linntean gu bhidhbhith a' ciallachadh [[a' Bheurla Ghallda]] ris an canar "Scots", "Lowland Scots" no "Lallans" is "Doric" 'sa chàinnt fhèin.

'Se a' Ghàidhlig an cànan dualchasach aig na [[Gàidheil]] agus tha ceangail daingeandaingeann aigeaice ris [[a' Ghaeilge]] a tha air a bhruidhinnbruidhinn ann an [[EirinnÉirinn]]. 'S e cànan eachdraidheal a'de chuid mhòr de dh'[[Alba]] a th' anns a'Ghàidhlig agus s'annsann airson nanan seanseann Ghàidheil, a bha ainmichte mar "[[Scotti]]" leleis na [[Goill]] ann an [[Laideann]], a chaidh [[Alba]] ainmeachadh mar [[Scotia]] no [[Scotland]] anns na cànain [[Gallda|Ghallda]]. Chan eil cinnteas ann mu dè cho fada 'sas a tha eachdraidh a'Ghàidhligna Gàidhlig ann an Breatainn a tuath ach tha feadhainn air an smuain a'chuir chur air adhart gun robh ìi air a bhruidhinnbruidhinn anns an [[Earra-Ghaidheal]] robh tigheanteachd nan [[RòmanaichRòmanach]] ach chan eil co-aonta ann air ana' cuspairchuspair seo. Co-dhiù, le stèidheachadh [[Rìoghachd Dhál Riata]] mu àm anna 4mh linnlinne, agus e a' deanamh ceangal eadar an seanseann roinn de dh'[[UllaidhUlaidh]] ann an taobh a tuath [[Eirinn]]na h-Éireann agus an taobh a siar [[de dh'Alba]], dh'fhàs cùmhachd agus sgaoil a'na Gàidhlig agus bha buaidh mhòr aig an [[Eaglais Gaidhealach|eaglais Gaidhealach]] air ana' cànanchànan agus i a' sineadh a-mach tarsainn air Breatainn a tuath. Tha dearbhadh ainmean-àite a' sealltainn gu robh a' Ghàidhlig air a bruidhinn anns anna [[Gall-Ghàidhealaibh]] mu'n 5mh no 6mh linn.

An dèidh grèis ghabh a' Ghàidhlig àite cànan nan [[CruithnichCruithneach]] gu tuath an [[Uisge For]] agus cho fadalach ris an 15mh linn 'seb e Scottis an t-ainm a bh'air oirre anns [[a' Bheurla]]. ThoisichThòisich a' Gàidhlig a' crìonadh ann an tìr-mhòr na h-Alba mu thoiseach anna 13mh linn agus leis a -seo thoisichthòisich ìi a bhith a' call a h-inbhe mar cànanchànan nàiseanta agus mu thoiseach anna 15mh linn bha sgeul air tigheantighinn [[Mì rùn mhòrmòr nan Gall]] agus cò-strì eadar na h-Albannaich GaidhealachGhàidhealach agus na h-Albannaich GoilleGallda. Ged a bhàsaich a' Ghàidhlig anns a' chuid isas motha den [[Ghalldachd]] bha ìi fhathast air a bruidhinn ann am pàirtean mar [[CarraigCharraig]] agus ana [[Gall-Ghàidhealaibh|Ghall-Gàidhealaibh]] cho fadalach ris an 18mh linn.

'SAnns na bliadhnachanbliadhnaichean mhochmoch 'san 16mh linn dh'atharraich na Goill ainm a'Ghàidhligna Gàidhlig bho Scottis gu "Erse" (agus sin a' ciallachadh [[Eirinneach]]) agus bho'n uairsinuair sin 'se buidheanbuidheann de [[dual-chainnt|dhual-chainntean]] a dh'fhàs bho'n seant-seann [[Beurla]]Bheurla ris an canar [[Beurla Mheadhanach]] no "Middle English" ann am [[Beurla]] an latha an diugh a bha air am bruidhinn am broinn [[Rìoghachd na h-Alba]] a bha air an ainmeachadh mar Scottis ( agus bhon an sin Scots). Ge-ta, tha àite fhathast aig a' Ghàidhlig ann an [[Dualchas na h-Alba|dualchas na h-Alba]] agus cha do chaill ìi a-riamh gu lèir a h-inbhe gu lèir mar cànanchànan nàiseanta na h-Alba agus ioma's iomadh Albannach a bhios ag aithneachadh aan h-àite cudthromachcudthromaich 'sanaice anns an dùthaich agus eachdraidh anna dùthcha gun diofar aam bheil a' Ghàidhlig aca fhèin ach le feadhainn eile a' coimheadcur siosdì-meas airoirre mar cànanchànan roinneil gun àite no eachdraidh ach anns [[a' Ghaidhealtachd]] agus an [[Innse Gall]].

Tha [[beul aithris]] agus dualchas [[litearra]] làidir aig a' Ghàidhlig agus ìi air a cleachdadh mar chànan nam bàrd airsonfad linntean. Chrìon an cànan gu mòr le sgiùrsadh nan [[Gaidheil]] an dèidh [[Blàr Chuil Lodair]] an [[1746]] agus [[Fuadaichean a'Ghaidhealtachdna Gaidhealtachd]] 'san 19mh linn.

Tha an t-[[sràc throm]] aig na fuaimreagan na Gàidhlige, leis na litrichean ''à, è, ì, ò, ù''. Tha an t-[[sràc gheur]] air uairibh air fhaicinn ann an sgrìobhaidhean, le ''é'' agus ''ó'' comharraichte, ach am bitheantas, tha sràc throm aig a h-uile fuaimreag.

Tha a' dualach ceilteach aig a' chuid as motha de dh'fhacail GàidhligGhàidhlig. Cuideachd, tha mòran facailfhacal 'sansa cànanchànan bho cainnteanchainntean eile - ''"facail iasadachd"'' mar a chanas cànanaichean - gu h-àraidh bho [[Laideann]], (''muinntir'', ''Didòmhnaich''), seanseann [[Greugais|Ghreugais]] le buaidh mhòr air an roinn diadhaidh (''eaglais'', ''Bìoball'' bho ''Ekklesia'' is ''Biblos''), [[Lochlannais Shean|Lochlannais]] (''eilean'', ''sgèir''), [[Eabhra|Eabhra]] (''Sàbaid'', ''Aba'') agus [[Beurla a'Ghallda]] (''briogais'', ''aidh'').

Tha oidhirpean ann an cànan ùrachadh trobhtro bhith a' cruthachadh [[nua-fhacal|nua-fhacail]] a' bheanas ri adhartasan agus atharrachanatharraichean a-rèir [[teicneòlas]] agus cùisean eile co-cheangailte ri beatha an latha an diugh-iugh ach gu's tric a tha am facal Beurla air a ghabhail ri leis air air dhèanamh freagarrach airson dòigh sgrìobhadh a'Ghàidhligna Gàidhlig ; mar eisimpleir Telebhisean bho Television ('s e "cian-dealbh" ainm eile 'sa Ghàidhlig air a shon nach eil air a chleachdadh ubhasachuabhasach tric), ''coimpiùtar'' bho ''computer'' (ainmean eile nach eil air an cleachdadh: ''aireamhadair'', ''bocsa-fiosa''). Leis na gnìomhairean, mar eisimpleir, guis tric fhèida thèid facail beurlana Beurla a' chleachdadh le deireadh gàidhligGàidhlig (-eadh, no, an [[Leòdhas]], -igeadh) mar eisimpleir ; "Tha mi a' ''watch''eadh/''watch''igeadh an ''telly''" (an àite "Tha mi a' ''coimhead'' air a' ''chian-dhealbh''").

A' dol 'san cùrsa eile, tha buaidh air a bhith aig Gàidhliga' Ghàidhlig air a' [[A' Bheurla Ghallda|Bheurla Gallda]] agus Beurla gu ìrì, gu h-àraidh [[Beurla na h-Alba]]. Tha facail iasadach bhon GàidhligGhàidhlig gugus na cànain seo mar : ''whisky'' (uisge), ''slogan'' (sluagh-ghairm), ''brogue'' (bròg), agus ''clan'' (clann), ''ben'' (''beinn''), ''glen'' (''gleann'') agus loch.

Gàidhlig (LeòdhasLeòdhais) - Dè mar a tha thu?

Gàidhlig CoitcheannChoitcheann — Ciamar a tha thu?

Gaeilge (UilaidhUlaidh) — Caidé mar a tá tú?, ''air a no'' Cad é mar atá tú?

Gaeilge CoitcheannChoitcheann — Conas atá tú?

'''Gàidhlig na h-EirinnÉireann''' (Gaeilge) : '''Gàidhlig na h-Alba'''