|
'Se na '''Gàidheil'' (sluagh [[Ceilteach]]) a bhios a bruidhinn cànain [[Gàidhlig]] no Gàidhealach. Tha ceithir dùthcha san [[la]]tha an diugh aig a bheil [[eachdraidh]] a' tha co-cheangailte gu mòr leis na Gàidheil. Is iad : [[Alba]], [[Èirinn]] (an dà thoabh) agus [[Eilean Mhannain]]. Tha Alba is [[Èirinn-a-Tuath]] (6/32 siorrachdan Eireannach) fo'n [[Rìoghachd Aonaichte]] (le [[sgaoileadh-cumachd]], o chionn na 1990s); Eilean Mhannain fo smachd Bhreatainn (ach le [[pàrlamaid]] acasan fhèin, agus a-mach an Rìoghachd Aonaichte), agus [[Poblachd na na h-Èirinn]] (26/32 siorrachdan Eireannach) na stàit neo-eiseimleach.
'''Roimh-Ràmh'''
Ged nach eil moran sam bith a bruidhinn a' ghàidhligGhàidhlig tuileadh ann an gin de na dùthchannan a tha air an aimneachadh b'abhaist gur e am prìomh cànan aig an sluagh-mhòr agus na rìghrean còmhla ri na h-uaislean eile. ▼'Se na ''gaidheil'' daoine [[Ceilteach]] a' bhios a bruidhinn cànain [[Gàidhlig]] no gaidhealach. Tha ceithir dùthcha san latha an diugh aig a bheil eachdraidh a' tha co-cheangailte gu mòr le na gaidheil. 'Siad : [[Alba]],[[Poblachd na h-Eirinn]], [[Eirinn a'Tuath]] agus [[Eilean Mhannan]]. Tha trì de na dùthchannan seo nan riaghaltas roinneil am brionn an [[Rìoghachd Aonaichte]] (chan eil Eilean Mhannan air aonachadh) le Poblachd na h-Eirinn air leth.
▲Ged nach eil moran sam bith a bruidhinn a' ghàidhlig tuileadh ann an gin de na dùthchannan a tha air an aimneachadh b'abhaist gur e am prìomh cànan aig an sluagh-mhòr agus na rìghrean còmhla ri na h-uaislean eile.
==Eachdraidh nan Gaidheal==
'S'Is ann fo gaidheilGàidheil a bha Alba stèidhichte 'nuair a ghabh [[Coinneach mac Alpin]], Rìgh [[Dal Riada]] - an sean [[rìoghachd]] a bh'aig a' chiad gaidheilGhàidheil ann an Alba, grèum air slat rìoghail na [[Cruithneach|Cruithnich]] agus mar seo bha aonachadh eadar an dà dhùthcha. 'Sann trobhtro a' mhàthair, ban-phrionnsa Cruithneach, a' bha cothrom aig Coinneach suithe air an [[Cathair-Rìoghalrìoghal]] aig [[Pictavia]] agus bha gu leòr pòsadh agus cairdeas eadar na Gaidheil agus na Cruithnich. Mar seo an dèidh do ghàidheil cùmhachd fhaighinn thoisich a'ghàidhlig buaidh a' dheanamh air cànan nam Pict agus ged nach robh uidhear a ghàidheil ann an Alba ri Cruithneach (tha dùil gun robh coir air naoi Cruithneach airson a h-uile Gaidheal) am brionnn coir air ceud/dà cheud bliadhna cha robh cail ach cùimhne de chànain na Cruithneach air fhagail. 'Se Gàidhlig am prìomh cànan ann am [[Breatainn]] a'tuath a' nis.
==Tighean na Lochlannaich==
'Sann o'à [[Eirinn]] a' dh'imrich na gaidheilGàidheil a' dh'Alba agus 'ses e gàidhligGàidhlig an cànan a bh'air a bhruidhinn air feadh an t-eilean ud. Dh'atharaich seo an dèidh an naoieamh linn 'nuair a thoisich sgrios nan [[Lochlannach]] agus le ionnsaigh fiathach ghabh iad cùmhachd tarsainn air pairtean mòr den eilean - mar eiseimplair, an [[Dubh Linn]] air a neo 'san latha an diugh 'Dublin' sa bheurla agus [[Baile Ath Cliath]] 'sa ghàidhlig.
Chan ann a bh'ainn an Eirinn a lorgadh tù [[Gall]] bhon [[Lochlan]] a' deanamh creach agus sgrios ach cuideachd an Alba, Mhannan (far an do ghabh iad grèum air an cathair-rìoghal) agus gu mòr ann an [[Sasainn]] far an do dh'ionnsaigh iad bho rìgh [[Cnut]] air a no Cannute 'san aon-deugamh linn agus cheannsaich iad an dùthaich.
Ann an [[Eirinn]] chaidh taic làidir a thoirt dno cànan fon [[Poblachd]] agus is e am prìomh cànan aig an riaghaltas is tha mòran fòghlam air a' thoirt seachadh sa chànan ach tha e fhathast a crìonadh le mu 70,000 neach a' bhios ga chleachdadh mar prìomh cànan (ged a chaineas mu 1.5 millean gu bheil iad fileanta gu ìre mhath no uabhasach math.)
Ann an MhannanMhannain bhasaich a'ghàidhlig Ghàidhlig thùsach le [[Ned Maddrell]] ann an [[1974]] ach tha feadhainn a' tha air ionnsacheadh agus a' bhios ga bruidhinn rin clann.
Ann an Ameriga Aimearaga-a'-Tuath, chan eil ach mu 1,000 gaidhaelGàidheil air fhàgail den sluagh a dh'imrich - uile ann an [[CapeCeap BretonBreatainn]] an [[Alba Nuadh]]. Tha a' chuid mhòrmhòrchuid den luchd seo gu math aosd ach tha ruid beag fòghlam tro mheadhan a' ghàidhligGhàidhlig ann le colaistean gàidhligGàidhlig agus sgoiltean samhraidh.
==Aistidhean Co-Cheangailte==
| 