An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Medellín"

Thòisich an t-sluagh aair dh'fhàsfàs lìonmharlìonmhor an dèidh 1574, agus bha Gaspar de Rodas na thàmh anns a' ghleann. A-rèir cunntasan na h-Eaglaise San Lorenzo, bha sia pòsaidhean ann eadar 1646 agus 1650, agus 41 eadar 1671 agus 1675.<ref name="restrepo" /> Bha mèinnean òir air aan leasachadh ann an iar-thuath Antioquia, agus bha feum orra air biadh fhaighinn bhon dùthaich risri ana taobhthaobh. 'S e àite gu math roi-innleachdail eadar mèinnean òir agus a' chiad phrìomh-bhaile roinneil, [[Santa Fe de Antioquia]] a bh'ann an [[a'Ghleann Aburrá |Gleann Aburrá]].<ref name="restrepo" />

ThoisichThòisich a' phrìomh-bhaile roinneil, Santa Fe, a chuid shuimealachd a chall agus dh'fhàsadhfhàs e bochd mean air mhean, leis gun tigeadh daoine cudromach a' mhalairte chun a' ghlinne Aburrá, far aan do thoisichthòisich teaghlaichean beairt fearranfearainn a cheannaichcheannachd. Ann an ùine ghoirid, dh'iarr a' chiad chuid dhe tìrichean gun cruthachadh [[Cabildo (comhairle)]] anns a' ghleann, agus le sin fhuair iad riaghaltas fa-leth bho Shanta Fe.<ref name="restrepo" /> Rinn an riaghaltas ann an Santa Fe sabaid an aghaidh sin, ach 22 An t-Samhainn 1674 chuir Mariana na h-Ostaire a h-ainm dhan reachd a chruthaich Aa' Chomhairle. Chaidh an reachd rìoghail a ghairm 2 An t-samhainnSamhain 1675 leis an Riaghladair Miguel de Aguinaga. Fhuair am baile ùr an t-ainm ''Villa de Nuestra Señora de la Candelaria''.<ref name="restrepo" />

Bha na daoine air an sgapadh air feadh a' ghlinne ro stèidheachadh a' bhaile, agus cha robh ach corra theaghlaich gan cruinneachadh aig beul na h-Aibhne Aná (An Abhainn Santa Elena) an-diugh agus na h-Aibhne [[Medellín]]; bha feadhainn eile a' fuireach ann an El Poblado San Lorenzo. An dèidh na reachd rìoghail, thagh na luchd-inmrich làrach air an AibhneAbhainn Aná mar chridhe a' bhaile ri teachdail, le eaglais Candelaria ann am meadhan.

'S e gnothaichean tiughadh gu math sìmplidh a bh'ann anns na prìomh thoglaichean. Cha robh ach dà ùrlair fiu's aig taighean na daoine as cudromaiche, agus cha robh an eaglais agus Talla a' Bhaile cho drùidhteach. Cha robh an eaglais air a leasachadh ach anns an 18mh linnelinn. Cha robh ach ùrlar air Talla a' Bhaile, a bha stèidhichte ri taobh an iar na ceàrnaig. Bha mullach tiughadh air gu ruige 1742, nuair a chuireadh sglèitean air. Ann an 1682, thoisichthòisich luchd-malairte agus còigrich [[Iglesia de la Veracruz (Medellín)|Eaglais na Croise Fìor]] (Iglesia de la Veracruz) a thogail, coisrigte mar eaglais le Easbaig na [[Popayán]] ann an 1712.<ref name="restrepo" />

Thug prìomh chùnntas-sluaigh na linntean co-àiteachail àite ann an 1675: bha 3,000 daoineduine agus 280 teaghlaicheanteaghlach ann. Cha do rinn iad cùnntas-sluaigh eile gus aan do dh'òrdaich "El Visitador Colonial" (An Reachdadair Co-Àiteachail) [[Juan Antonio Mon y Velarde]] e aig àm air choireiginuaireigin eadar 1786 agus 1787: bha 14,507 daoineduine agus 241 teaghlaicheanteaghlach ann. Ann an 1808, dà bhliadhna mus do bhuannaich Coloimbia a cuid neo-eisimeileachd, bha 15,347 daoineduine agus 360 teaghlaicheanteaghlach ann.<ref name="restrepo" />

Dh'fhàsadhfhàs am baile uabhasach cudromach aig ìre nàiseanta rè anna 19mh linn oa chionn 's gun dèanadh òr agus coifidh, a bharrachd air gun do thogadh an rathad iarainn roinneil (''Ferrocarril de Antioquia''), air a rachadh à cleachdadh a-nis.

Dh'àrdaich sluagh a' Mhedellín sia turas anns a' chiad leth anna 20mh linnelinn, bho sluagh de 59,815 inhabitants ann an 1905 gu 358,189 ann an 1951. Chuir [[Cogadh na Mìle Làithean]] (1899-1902) stad air leasachadh gnìomhachasail a' bhaile, ged nach tug an [[cogadh sìobhalta]] buaidh gu dìreach air an roinn. Rinn Ceann-suidhe [[Rafael Reyes]] ath-chruthachaidhean an dèidh a' chogaidh, agus lean leasachadh gnìomhachasail a' bhaile <ref name="restrepo" /> le stèidheachadh [[Comann Luchd-Malairte]] ann am Medellín. Chruthaich a' Bhuidheannbhuidheann sin pròiseact còmhdhail roinneil a cheangail Medellín do roinnean eile ann an Coloimbia agus thall thairis.

A dh'aindeoin gu robh gnìomhachas an òir uabhasach cudromach aig toiseach toiseachaidh leasachaidh Medellín, 's e [[cofaidh]] a dh'thug fhàsfàs amair a' bailebhaile anns an 20mh linn. Dh'fhàsadhfhàs am malairt gu ìre eadar-nàiseanta leis gum fàsadh [[cofaidh]] a' phrìomh stuth as-mhalairt na dùthcha. A bharrachd air sin, chruthaich fiùghantas gnìomhachasail malairteach a' Mhedellín clas dhe luchd-malairte agus luchd-dèanadaise is stèidhich iad prìomh ghnìomhachasan aig ìre nàiseanta ann an Coloimbia.<ref name="restrepo" /> Rè na 1930an, leasachadh gnìomhachas a' chlòtha le teaghlaichean a rinn am fortain ann am mèinnean an òir aig àm a' cho-àiteachais. Chaidh gnothaichean na Glainne, na Dighe, agus a' Bhìdhe a stèidheachadh fadrè nanan 1930an, agus chuideachadhchuidich sin gun do rinneadh Medellín an roinn gnìomhachasail a dhèanamh an tè a bu chudromaiche ann an Coloimbia. Tha feadhainn dhe na companaidhean sin a' dol fhathast, seadh le an ainmean tùsail aca, seadh le ainmean ùra.

'S e tè dhe na companaidhean fhighefighe as cudromaiche ann an Coloimbia a th' ann [[Coltejer]]. Chaidh i a stèidheachadh ann am Medellín le Alejandro Echavarría 22 An Dàmhair 1907.<ref>Compañía Colombiana de Tejidos (''Colombian Textile Company'') Coltejer: [http://www.coltejer.com.co/empresa.htm History of the Company], [[Itagüí]], Colombia, Retrieved on on May 7th, 2008.</ref>

Thugadh nochdadh [[Gual | a' ghuail]] ann an [[Amagá]], na laighe corra mhìle mu dheas a' Ghlinne Aburrá, agus togail [[Hydroelectricity|ionadan dealain-uisge]] cumhachd dha na gnìomhachasan ùra, agus air sgàth sin chaidh iomadh chompanaidhean beaga a chuthachadhchruthachadh. Chuir Rathad Iarainn na h-Antioquia (ga thogail ann an 1875) cruinn-eòlas fhir dhe na sgìrean as beanntaiche ann an [[Aimearaga a Deas]] fo smachd, gu h-àraidh an [[Tunail La Quiebra]], a chruthaich ceangail eadar teis-meadhan a' ghnìomhachais agus an [[Abhainn Mhagdalena]], an abhainn mhòr as so-sheòlta ann an Coloimbia. Thog Medellín a' chiad phort-adhair aige ann an 1932, am [[Port-adhair Enrique Olaya Herrera]].<ref name="restrepo" />

Sheall sgrùdadh a rinn [[Charles H. Savage]] mu dheidhinn a' chinneasachaidh gnìomhachasail ann an Antioquia eadar 1960 agus 1972 dìreach cho cudromach a dh'fhàs na gnìomhachasan ann am Medellín airson Coloimbia agus Aimearaga a Deas. Rinn esan sgrùdadh air buil na atharraidhean sòisealta a dh'adhbharaich an teis-eòlas ùr. Chùm Savage sùil mionaideach air trì taighean-gnìomhachais ann an Antioquia: dà thaigh-crèadhadaireachd ann an [[Santuario]] agus [[La Blanca]], a bharrachd air taigh-gnìomhachas a' chlòtha ann amn Medellín. Cha robh Savage uasal a-mhàin à toradh gnìomhachasail na taighean-gnìomhachasan ann an Antioquia, ach cuideachd às an dhàimhdàimh eadar luchd-obrach agus fasdaidhearan, agus dh'ainmich e an èifeachdas ghnìomhachasail sin "Cultar na h-obrach".<ref> Savage presented his thesis "Factories in the Andes: Social Organization in a Developing Economy" for his Doctorate in Business Administration aig [[Oilthigh Harvard]] ann an 1962.</ref> Chaidh na toraidhean aige a chur sa chlò leis a' cho-làimhaiche aige [[George F. Lombardi]] fon ainm ''[[Sons of the Machine]]''.<ref>{{Template:Cite book

=== Ealainn agus litreachas rè a' chiad phàirt anna 20mh linne linn===

'S e eileamaid shòisealta chudromach a bh' ann an t-EalainnEalain and anagus Litreachas ann am Medellín. Ghabh am baile pàirt ann an atharrachaidhean litreachais bho [[Romannsaidheachd]] gu [[Ealainn Nòdha Ùr]] agus bhuidhnean litreachas anna linne ùir rè a' chiad leth dhe andhen 20mh linnelinn. Rinn an t-ùghdar [[Tomás Carrasquilla]] (1858 - 1940) mion-sgrùdadh air sluagh na h-Antioquia a bha aige fhèin, is chuir esan an cèill gu h-amaiseach am beatha làitheil agus na cleachdaidhean aca. Bha an t-ùghdar agus feallsanachfeallsanachd [[Fernando González (ùghdair)|Fernando González]] à [[Envigado]] (ann an ceàrn cathaireil a' Mhedellín), an dealbhadair na dealbhan-èibhinn [[Ricardo Rendón]] agus am bàrd [[León de Greiff]] a-measg luchd-stèidhichidh na ''Panidas'', buidheann litreachais à Medellín. Bha bàird agus ùghdairean cudromaichcudromach eile ann, mar [[Phorfirio Barbajacob]] agus [[Efe Gómez]]. 'S e [[Eladio Vélez]] agus [[Pedro Nel Gómez]] na dealbhadairean a bu chlùitiche. Bha an ceòladair [[Carlos Vieco Ortiz]] uabhasach ainmeil. Bha na prìomh-oifisean aig companaidhean ciùil mar ''Sonolux'', ''Ondina'' agus ''Silver'' ann am Medellín.<ref name="restrepo" />

Bha na clubaichean ann am Medellín, iomadh dhuibh le freumhan aig deireadh anna 19mh linnelinn mar an ''Club Union'' (stèidhichte ann an 1894) agus an ''Club Campestre'' (stèidhichte ann an 1924), aig cridhe buidhnean inntleachdail agus gnìomhachasail. Chaidh an ''Circo España'' (Siorcas na Spàinne) a chruthachadh ann an 1909 agus an ''Taigh -cluiche Bolívar'', ann an 1919. Chaidh sgrios a chur air an ''Taigh-chluichecluiche Junín'' àlainn a sgrios airson an [[Tùr Coltejer]] a thogail. Chaidh ''Cine Colombia'', a' chiad chompanaidh sgaoilidh fhilmichean na dùthcha, a stèidheachadh ann am Medellín ann an 1927.<ref name="restrepo" />

Rè na 1950an dhealbhachadh luchd-gnìomhachas, luchd-malairt agus an Riaghaltas Ionadail Am "Plan Mòr Medellín" (PMM) (''Plan Pìdhleat''), planplana airson leasachadh a' bhaile air feadh a' Ghlinne Aburrá agus mu dheireadh thall chruthachadh sin a' chiad cheàrn cathaireil ann an Coloimbia. 'S e [[Paul Wiener]] agus [[José Luis Sert]] na ailtirean a bha os cionn a' phròiseact. Bha cladhachadh na h-[[Aibhne Medellín]], stiùireachadh tuineachaidhean ùra air buthaich a' ghlinne, cruthachadh làraich gnìomhachasail ann an sgìre Guayabal, dealbhachadh cathaireil airson is gum biodh am baile ann an co-fhuaimneachd leis an abhainn, togail Pàirc Ball-Coise ùr, agus stèidheachadh làraich riaghal anns an ''La Alpujarra'' a-measg nanam pròiseactan a bu chudromaiche anns a' PhMM.<ref name="restrepo" />

ThoisichThòisich àm ùr dhe cugallachd phoiliteagach airson ColoimbiaCholoimbia an dèidh mort tagraiche a' chinn-shuidheis [[Jorge Eliecer Gaitán]] ann an ùpraid air a bheil [[Am Bogotazo]], a thachair ann am [[Bogotá]] ann an 1949. Sgaoil an t-ainneart poiliteagach air feadh sgìrean dùthchasaildùthchail na tìre, agus bu chòir dha iomadh thuathanaich a theiche chun nanam bailtean-mòra. Dh'èireadh sluagh Mhedellín gu luath rè nanam bliadhnachan a thigeadh. Dh'fhàsadh bruthaich a' ghlinne loma-làn slumaichean. Bha 358,189 luchd-àiteachaidh anns a' bhaile ann an 1951, ach 22 bliadhna an dèidh sin, ann an 1973, bha an sluagh air a dhol suas trì tursan gu 1,071,252.

Thug populationan sluagh buaidh mhòr air a' PhMM. Dh'fhàs crìochan a' bhaile gu ruige àiteachan nach robh am broinn a' PhMM, is le sin thàinig Medellín dìreach ri taobh bailtean eile anns a' ghleann Aburrá, mar [[Envigado]], [[Bello]] agus [[Itagüí]]; 'S e teaghlaichean bochda a bh'ann na in-imrich ùra a fhuair Medellín, is iad gun creideis gus taighean a cheannaich, agus air sgàth sin chaidh iomadh sgìrean a thogail taobh a-muigh a' PhMM; Chaidh sgrios a chur air tòrr sheann thoglaichean ann am meadhan a' bhaile airson tùraichean àrda, oifisean agus rathadan mòra a thogail. Chaidh sgrios a chur air An ''Taigh-Cluiche Junín'', a bha cho àlainn ri taobh Santa Elena, dìreach gus an Tùr Coltejer a thogail. Solaraich an inimricheas mhòr gu Medellín luchd-obrach gu leòr airson leudachadh taighean-gnìomhachasan a' chlòtha, is iad a bhith ga ùrachadh aig an àm sin,<ref name="restrepo" /> ach chruthaich e trioblaidean ùra airson a' bhaile cuideachd: cion-cosnaidh na b'àirde, seirbheisean air dhìth dha na sgìrean bochda, ainneart cathaireil tro iomadh dhuibh, agus collapse an t-siostaim chòmhdhail. Abair àite foirfe airson am [[mafia]] a rinn droch chrom air a' bhaile fad na deicheadan a leanadh a chintinn, agus bu chòir dhan PhMM a dh'fheitheamh airson amannan nas fheàrr.