An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Coimisean Napier"

'S e coimisean den riaghaltas a bh' anns '''a' Choimisean Napier''' ann an [[1883]]. Chaidh a chruthachadh fo stiûireadh an Uasail Napier gus sgrùdadh air suidheachadh nan [[Croitearachd|croitearan]] agus coitearan air [[a' Ghàidhealtachd]].

Bha suidheachadh na Gàidhealtachd aig deireadh an 19mh linn glè dhuilich. Bha mòran de chroitearan ann am bochdainn, bha na mìltean air fàgal thairis air a’ chuan agus bha daoine fhathast air am fuadachadh a-mach às na bailtean aca gus tuathanasan [[Caora|chaorach]] a chruthachadh nan àite agus a chur air croitearan a dhol a dh’iasgachd. Bha màl a’ dìreadh fhad ’s a bha meudachd an fhearainn a’ cromadh. Bha na daoine gu tùr eisimealach air na h-uachdarain agus cha robh cothrom aca am beatha fhèin a stiùireadh. Cha robh tèarainteachd sam bith aca air an fhearann. Aig an aon àm ann an [[Èirinn]] thòisich croitearan air a bhith soirbheachail an aghaidh uachdaran le sgur màl a phàigheadh. Leis a’ bheachd Èirinneach chuir croitearan ann an [[Cille Mhoire]] san [[an t-Eilean Sgitheanach|Eilean Sgitheanach]] romhpa sgur am màl a phàigheadh agus mu dheireadh thall, às dèidh strì mh fhuair iad màl 25% na b’ ìsle ann an 1881. <ref>Hunter, James 1976. ''The Making of the Crofting Community''. Dùn Èideann, John MacDonald. Duilleag 133</ref>

Thachair an upraid as ainmeile anns a’ Bhràighe ann an 1882. Bha croitearan anns a’ Bhràighe air eisimpleir Cille Mhoire, anns an Eilean Sgitheanach, a leantainn agus dhiùlt iad màl a phàigheadh. Ann an 1883 chaite na b’ fhaide agus dh’iarr croitearan [[Gleann Dàil]] an talamh air ais a chaidh a thoirt air falbh bhuapa anns na bliadhnaichean ron sin. Ged a chaidh cuid dhaoine dhan phrìosan, cha robh neart gu leòr aig a’ phoileas fìor stad a chur air Upraid nan Croitearan. Cha b’ e an fheadhainn seo a-mhàin a thòisich strì air a’ Ghàidhealtachd gus an còirichean a bhuannachadh, agus leis an aimhreit a’ fàs, bha èiginn air an riaghaltas rannsachadh air na trioblaidean, cuideachd air sgàth ùidh phoblach anns na tachartasan agus air sgàth na thachair ann an Èirinn. <ref>Hunter, James 1976. ''The Making of the Crofting Community''. Dùn Èideann, John MacDonald. Duilleag 143

Le sin chaidh coimisean a chur an cèill leis an riaghaltas gus sgrùdadh air suidheachadh eacanomaigeach agus sòisealta nan croitearan agus coitearan air a’ Ghàidhealtachd aig deireadh na 19mh linn. ’S e An t-Uasal [[ Francis Napier|Napier]] ceann a’ choimisean agus Calum MacNèill an Rùnaire. Chaidh iad timcheall air a’ Ghàidhealtachd bhon Chèitean 1883 agus dh’èist iad ri 775 duine (a’ mhòr-chuid anns a’ Ghàidhlig) ann an 61 àite. Chaidh a h-uile rud a sgrìobhadh sìos gu mionaideach agus eadar-theangachadh. Chaidh fhoillseachadh ann an [[1884]] anns a’ Bheurla. <ref name="Cameron"> Cameron, A.D. 1986. ''Go Listen to the Crofters'': The Napier Commission and Crofting a Century ago. Steòrnabhagh, Acair. Duilleag 123, 125</ref>

Às dèidh an sgrùdaidh rinneadh planaichean leasachaidh gus beatha nan croitearan a dhèanamh nas fheàrrChuirfheàrr. Chuir iad cuideam àraid air ceist an fhearainn. An toiseach, ann an 1885 fhuair croitearan cead pàrt a ghabhail ann an taghadh poiliteagach. Mar sin dh’fhàs ùidh [[Poileataigs|phoiliteagach]] aig na Gàidheil agus neart cùisean atharrachadh anns an sgìre. Chaidh '''[[Achd nan Croitearan]]''' a dhèanamh ann an [[1886]] agus airson a’ chiad turas fhuair croitearan còirean air an talamh. Mu dheireadh thall, fhuair iad teàrainteachd air an fhearann air an robh iad a’ fuireach agus an còir ga chur air adhart gu ball an teaghlaich. Fhuair iad dìoladh airson leasachaidhean a rinn iad air a’ chroit nuair a dh’fhàgadh iad. Thòisich '''Coimisean nan Croitearan,''' cuairt an fhearainn, gus màl a chumail reusanta. <ref name="Cameron"/>

*Her Majesty’s Commissioners of Inquiry 1884. Evidence taken by Her Majesty’s Commissioners of Inquiry into the Condition of Crofters and Cottars in the Highlands and Islands of Scotland. 1884. Edinburgh: Nèill & Company