An diofar eadar na mùthaidhean a rinneadh air "Gàidheal"

Is e na '''Gàidheil''' (sluagh [[Ceilteach]]) a bhios a bruidhinn cànain [[Gàidhlig]] no Gàidhealach. Tha ceithir dùthcha san [[la]]tha an diugh aig a bheil [[eachdraidh]] a' tha co-cheangailte gu mòr leis na Gàidheil. Is iad : [[Alba]], [[Èirinn]] (an dà thoabh) agus [[Eilean Mhannain]]. Tha Alba is [[Èirinn-a-Tuath]] (6/32 siorrachdan Eireannach) fo'n [[Rìoghachd Aonaichte]] (le [[sgaoileadh-cumachd]], o chionn na 1990s); Eilean Mhannain fo smachd Bhreatainn (ach le [[pàrlamaid]] acasan fhèin, agus air taobh a muigh an Rìoghachd Aonaichte), agus [[Poblachd na na h-ÈirinnÉireann]] (26/32 siorrachdan Eireannach) na stàit neo-eiseimleach.

Is ann fo GàidheilGhàidheil a bha Alba stèidhichte nuair a ghabh [[Coinneach mac Alpin]], Rìgh [[Dal Riada]] - an sean [[rìoghachd]] a bh'aig a' chiad Ghàidheil ann an Alba, grèum air slat rìoghail na [[Cruithneach|Cruithnich]] agus mar seo bha aonachadh eadar an dà dhùthcha. Sann tro a' mhàthair, ban-phrionnsa Cruithneach, a' bha cothrom aig Coinneach suithe air an [[Cathair-rìoghal]] aig [[Pictavia]] agus bha gu leòr pòsadh agus cairdeas eadar na Gaidheil agus na Cruithnich. Mar seo an dèidh do ghàidheil cùmhachd fhaighinn thoisich a'ghàidhlig buaidh a' dheanamh air cànan nam Pict agus ged nach robh uidhear a ghàidheil ann an Alba ri Cruithneach (tha dùil gun robh coir air naoi Cruithneach airson a h-uile Gaidheal) am brionnn coir air ceud/dà cheud bliadhna cha robh cail ach cùimhne de chànain na Cruithneach air fhagail. 'Se Gàidhlig am prìomh cànan ann am [[Breatainn]] a'tuath a' nis.

Is ann à [[Eirinn]] a' dh'imrich na Gàidheil a' dh'Alba agus 's e Gàidhlig an [[cànan]] a bh'air a bhruidhinn air feadh an t-[[eilean]] ud. Dh'atharraich seo an dèidh an [[9mh linn|naoidheamh linn]] nuair a thoisich sgrios nan [[Lochlainn|Lochlannach]] agus le ionnsaigh fiathach ghabh iad cùmhachd tarsainn air pairtean mòr den eilean - mar eiseimplair, an "Dubh Linn" air a neo 'san latha an diugh 'Dublin' sa Bheurla (is "Divlyn" sa [[Gaelg|Ghàidhlig MhannainMhanainn]]) agus [[Baile AthÁtha Cliath]] 'sa Ghàidhlig na h-Eireann/Alba.

Chan ann a bh'ainn an Eirinn a lorgadh tù [[Gall]] bhon [[Lochlainn]] a' dèanamh creach agus sgrios ach cuideachd an Alba, MhannanMhanainn (far an do ghabh iad grèum air an cathair-rìoghal) agus gu mòr ann an [[Sasainn]] far an do dh'ionnsaigh iad bho rìgh [[Cnut]] air a no Canute 'san [[11mh linn|aona linn deug]] agus cheannsaich iad an dùthaich.

Mun àm seo thoisich gàidhlig a càll talamh ann an taobh a-deas agus oirthir Alba. Chan eil cinnt ann carson a thoisich seo ach tha e coltoch gun robh barrachd air aon adhbhair ann - nam miosg am bàs mòr a bh'anns an taobh a' deas de dh'Alba trobh na cogaidhean a sheas iomadach bliadhna an aghaidh Sasainn agus an t-imreachadh a' rinn gall - Sasannaich mar is tric - a'tuath gu Alba. Ghluais uaislean [[Normannach]] bhon [[Fhraing]] a'steach cuideachd agus còmhla rùthsa thanaig saighdear agus luchd-leanbhainn eile a dùthchannan mar an [[t-Olaindan Òlaind]] agus [[a'Ghearmailt]].

Mu dheireachd dh'fhàs taobh a-deas Alba a bharrachd air an iar-dheas - [[Gallobha|Gallobha/Gall-Gàidhealabh]] , cho làn Goille is gur e an [[Galldachd]] an t-ainm a bh'air agus [[a' Ghàidhealtachd]] a bh'air taobh-tuath,iar-thuath agus na h-eileanan siar.

Ann an [[Aimearaga-a-Tuath]], chan eil ach mu 1,000 Gàidheil air fhàgail den sluagh a dh'imrich - uile ann an [[Ceap Breatainn]] an [[Alba Nuadh]]. Tha a' mhòrchuid den luchd seo gu math aosd ach tha ruid beag fòghlam tro mheadhan a' Ghàidhlig ann le colaistean Gàidhlig agus sgoiltean samhraidh.

*[[Eilean MhannanMhanainn]]